Türkiye, iktisatta krizin derinleştiği, yoksulluğun geniş toplum bölümlerini içine alacak biçimde genişlediği, dar ve sabit gelirlerin “yaşamda kalmak” için çetin bir uğraş verdiği 2023 yılını uğurlamaya hazırlanıyor.
2024, iktisatta bilhassa 2021 ve 2022 yıllarının “heterodoks” olarak öne çıkarılan tartışmalı siyasetlerinin ağır faturasını iliklerimize dek hissedeceğimiz bir yıl olacak.
Yeni yılda da enflasyon ve hayat pahalılığı, ana gündem hususumuz olmayı sürdürecek. Seçim sonrasında kurlar hareketlenebilir. KDV ve ÖTV artışları kaçınılmaz olarak gündeme gelecek. İktisadın küçülmesiyle işsizlik artacak. Zombi şirketler, iflasla karşı karşıya kalacak. Bu durum bankalara, kredi geri dönüşlerinde aksama ve takipteki alacaklarında artış olarak yansıyacak. Kamuda, görünen o ki ölçüsüz ve reaksiyon toplayan harcamalar sürecek. Elbette hukuk ve güven… Hem içeride hem dışarıda, tayin edici olacak.
BankaDünyası’nın haberine nazaran Türkiye’nin önde gelen ekonomistlerinden Prof. Dr. Şenol Babuşcu ile 2024 yılını döviz kurundan enflasyona, büyümeden yabancı sermayeye, içerdiği riskleri ve belirsizlikleriyle enine uzunluğuna anlattı.
Döviz kurları, Merkez Bankası rezervleri ve yabancı sermaye bahislerinde ne söylenebilir?
Döviz kurları, denetimli olarak küçük adımlarla artmasına müsaade veriliyor görünümünde. 2024’te seçimlere kadar bu ortamın devam edeceği düşünülebilir. Seçim sonrası kurlarda tekrar bir hareket olabilir.
Merkez Bankası rezervleri, güzelleşiyor görünmekle birlikte yapısı çok sağlıklı değil. Üstelik swap hariç rezervler hala ekside… Yeniden de bir ölçü toparlanması olumlu görülmelidir.
Yabancı sermaye bütün gayretlere karşın gereğince gelmiyor. Uzun vadeli direkt yatırım nitelikli yeni yabancı sermaye, bırakın gelmeyi var olanlar süratli bir biçimde ülkeden çıkıyor.
Yerliler yurt dışına çıkmaya başladı, o denli değil mi?
Evet, yerliler yurt dışında yatırım yapıyor. Sermaye hareketleri, giriş ve çıkışları dikkate alınıp netleştirildiğinde eksidedir.
Mevcut şartlarda direkt yabancı sermaye yatırımının gelmesini beklemek hayalciliktir. Zira bu sorunun temelinde, mevcut iktisat şartlarının ötesinde hukuka güvensizlik, şeffaflığın olmaması ve öbür pek çok iktisat dışı bahis yer alıyor.
Kısa vadeli yabancı sermaye girişi bir ölçü olmakla birlikte yetersiz seviyededir. Az evvel kelamını ettiğimiz nedenlerle kısa vadeli yabancı sermaye akışının da istenen düzeyde gelmesi beklenmemeli.
Sonuçta döviz mevcudunda seçim öncesi oluşan darboğaz süreksiz atlatılmış görünmekle birlikte kalıcı olarak sorun çözülmüş değildir. Yüksek dış borçlanmanın da vakit içinde daima üzerimizde döviz gereksinimi doğuran bir baskı ögesi olarak süreceği hatırlanması gereken bir mevzudur.
Bütçe konusunda öngörüleriniz neler? Yeni vergi artışları bekliyor musunuz?
Bütçe konusunda 2024 için birkaç değerli nokta bulunuyor.
Bunlardan birincisi mahallî seçimler. Seçim harcamalarının bütçe üzerinde yükünün olacağı açıktır, dileğimiz makul bir sonda kalmasıdır.
İkincisi bütçenin gelir tarafı ile ilgili yapılacak vergi artışlarıdır. KDV ve ÖTV artışları… Bunlar kesinlikle olacaktır fakat seviyesi şu anda tam kestirilememektedir. Artışlar mahallî seçim düşünülerek yılbaşında düşük tutulup daha sonra da ikinci sefer yapılabilir.
Kaldı ki enflasyonun 2024’te de yüksek kalacağını düşünürsek mal ve hizmet fiyatlarındaki artışlar esasen vergi gelirlerini otomatik olarak artıracaktır. Verginin tabana yayılması ile ilgili çalışmalar yapıldığı söylenmekle birlikte bunun ne derece uygulanacağı meçhuldür.
Peki, bütçenin masraf tarafı nasıl?
Bütçenin sarfiyat tarafı değerlidir ve bu taraf tam meskenlere şenliktir. Her kurum başına estiği üzere harcama yapmakta, kaynakların kimlere hangi biçimde aktarıldığı ve alınan mal ve hizmetlerin fiyatlarının işe uygun mu olduğu yoksa fahiş fiyatlar mı uygulandığı bilinmemektedir.
Ancak basına yansıyan kamuya ilişkin kimi işlerde yapılan fiyatlamalardaki israfların boyutu hepimizi hayrete düşürmektedir. Münasebetiyle kaynaklar büyük bir başıbozuklukla israf edilmekte, belli kesitler kamu kaynakları ile zenginleşmektedir.
Bu durumda enflasyonu denetim altına almak mümkün mü?
Görüntüye nazaran kamuda herkes halinden mutlu ve bunun düzeltilmesini çabucak hemen hiç kimse istememekte. Bu halinden şad olma durumu yeni iktisat idaresinde de bulunmakta, hususla ilgili yalnızca söylemiş olmak için söyledikleri küçük tabirlerle husus geçiştirilmektedir.
Bu husus çözülmediği sürece ne enflasyon denetim altına alınabilir, ne giderek bozulan gelir adaletsizliği düzeltilebilir, ne de devlete olan itimat sağlanabilir. Bu mevzu maalesef geleceğe karamsar bakmamıza neden olan çok kritik birkaç başlıktır.
Büyüme oranları düşüyor, 2024’te iktisatta küçülme yaşar mıyız?
Geldiğimiz noktada enflasyonu düşürebilmek için büyümeden taviz vermemiz gerektiği açıktır. Lakin yeni iktisat uygulamalarının temel yetersizliklerinden biri de ekonomiyi soğutmak üzere ürkek ve yetersiz adımlar atmasıdır. Bu türlü olunca da büyüme sayıları bir ölçü düşmekle birlikte iktisatta istenen soğuma gerçekleşmemekte, bu nedenle enflasyon da denetim altına alınamamaktadır.
Bu bir tercih olmakla birlikte enflasyonu düşürmeyi önceliklendiren bir iktisat siyaseti için uygun değildir. Sonuçta ne istediğini bilmeyen bir idare algısı da oluştuğundan tam inanç sağlanamamaktadır.
Ülkeyi yöneten siyasi kanadın enflasyondan daha çok büyümeye değer ve öncelik verdiğini düşünürsek küçülme yaratacak boyutta tedbirlerin alınması mümkün görünmemektedir. Hasebiyle daha düşük de olsa büyüme tekrar olacaktır.
2024, gerçek dal açısından nasıl bir yıl olacak?
2023 yılının birinci yarısını düşük faiz oranları nedeniyle rahat geçirmiş üzere görünmekle birlikte krediye ulaşmada külfet yaşayan gerçek dal, yılın ikinci yarısında bu kez yüksek faiz oranları ile karşı karşıya kaldı. Ayrıyeten talebi kısmaya yönelik sonlu da olsa alınan tedbirler kimi kasvetler yaratmaya başladı.
Bu iki öge 2024 yılında da devam edecek üzere görünmektedir. Yüzde 50’ler düzeyinde bulunan ve daha da yükselme mümkünlüğü bulunan kredi faizlerini firmalar nasıl ödeyebilecek? Bunu fiyatlarına ne derece yansıtabilecekler. Fiyatlarına yansıtırlarsa enflasyona da belli bir yükseltici tesiri olacaktır. Bunlar gerçek dalla ilgili problemlerdir.
İkinci olarak ülkemizde önemli oranda zombi şirketler bulunmaktadır. Bunlar düşük faiz oranlarının avantajını kullanarak ayakta kalabilmektedir. Bu şirketlerin yüksek faiz ortamında yaşaması mümkün değildir. Bu tıp şirketlerin bir kısmının 2024 yılında iflas ederek tasfiye olması beklenmelidir.
Bu durum bankalar açısından kredi geri dönüşlerinde aksama ve takipteki alacaklarında artış olarak kendini gösterecek.
2024 için iktisatta en büyük sorun ve risk sizce nedir?
Buna farklı çerçevelerde bakmak gerekir. Bir açıdan baktığımızda en büyük sorun ve belirsizlik iktisat idaresinin kalıcılığı hususudur. Bütün meselelerin kökenini oluşturan bu husus kıymetlidir. İktisat idaresi kalsa bile yapılanlara müdahale edilip edilmeyeceği de sorunun bir kesimidir.
Makro ekonomik değişkenler açısından bahse bakarsak enflasyon tekrar önceliğimiz olmaya devam edecektir. Olumlu şeyler yapılmakla birlikte eksik istikametlerinin kalması iktisatta dengelerin sağlanmasını engelliyor. Enflasyon da bu durumdan en çok etkilenen değişkenlerden biridir. Buna bağlı olarak öteki değişkenler de olumsuz etkilenebilecektir.
İkinci en büyük sorun kamuda harcama çılgınlığıdır. Bu denetim altına alınmadığı sürece muvaffakiyet mümkün değildir. Bu çerçevede kamu harcama ıslahatının yapılması ve hiçbir olumlu tarafı kalmayan Kamu İhale Kanunu’nun memleketler arası normlar çerçevesinde yenilenmesi “olmazsa olmaz”dır.
Şeffaflık kıymetli bir sıkıntıdır. Yeni iktisat idaresinin de üzerinde hiç durmadığı bu sorun çözülmeden inanç sağlanması mümkün değildir.
Bunlar dışında ekonomiyi birinci derecede etkileyen hukuka olan itimat kritiktir. Hem içeride hem de dışarıda şahısların iktisatla ilgili alacakları yatırım ve başka her türlü kararlarında getiri kadar düzenlemeler ve bu düzenlemelere ahenk daima ön planda yer alır.
Bu mevzuda sık sık yaşadığımız makûs örnekler huzursuz olmamıza yol açıyor. 2024’te bu mevzu değerli bir sorun olarak önümüzde durmaktadır.
Sonuçta her şey bir tarafa, işaret ettiğimiz problemler iktisattaki bütün kötülüklerin temelini oluşturmaktadır. Aslında bu hususlar yalnızca iktisadın değil ülke olarak gelişmişlik ve kurumsallaşmadaki eksikliğimizi yansıtıyor.
2024’te iktisatta “eski”ye dönüş olur mu?
Daha evvel belirttiğim üzere “artık olmaz” diyemeyiz. Bu durum yeni iktisat grubunun attığı ve bundan sonra atacağı adımların sonuçlarının alınma vakti ile ilgilidir. Şayet adımlar politikler tarafından kabul edilebilecek bir vakit içinde sonuç vermez ise eskiye dönüşle karşılaşabiliriz. Lakin bilhassa 2024 yılında yüksek faiz ortamının devam edeceği düşünülürse bu manada ortada önemli bir risk var demektir. Faizler olması gereken vakitten evvel indirilmeye başlanırsa 2021-2022 yıllarında yaşadıklarımızı daha büyük boyutta yaşayacağımız da açıktır. Sonuçta bu mevzu ülkemiz için 2024’ün değerli bir belirsizlik noktasıdır.
