“5 Şubat’ta açıklanacak olan Ocak ayı enflasyonunun geçen yılın tıpkı ayında gelen yüzde 6.5’lik sayısı zorlaması bekleniyor. Yeni yıl ile birlikte yönetilen yönlendirilen eser fiyatlarındaki artırımlar, vergi artışları ve fiyat artışlarının tesirlerinin enflasyon patikasını da üst çekmesi bekleniyor. Buna ek olarak Ocak ayında sürat kazanan kurdaki bedel kaybı da, devam etmesi durumunda enflasyonist baskıları besleyecektir” diyen Demiralp, yazısında şu sözlere yer verdi:
“Aşağıdaki grafikte Koç Üniversitesi’nden arkadaşlarım Cem Çakmaklı ve Sevcan Yeşiltaş ile yaptığımız enflasyon iddiasını paylaşıyorum. Ana senaryomuz Ocak ayı enflasyonunun geçen yılki üzere yüzde 6.5 gelmesi tarafında.
ÜÇ FARKLI SENARYO
Bu durumda Ocak itibariyle yıllık enflasyon değişmiyor ve yüzde 65’te kalıyor. Bu senaryoda Mayıs ayında yüzde 72 ile tepe yapması beklenen enflasyonun yıl sonunda yüzde 49 düzeyine inmesini bekliyoruz.
Ocak ayında baz senaryomuzdan daha düşük (yüzde 5.5) bir enflasyon sayısı gelmesi durumunda Mayıs ayındaki tepe yüzde 69’a düşerken sene sonu enflasyonu da yüzde 44’e geriliyor (iyi senaryo).
Öte yandan şayet baz senaryomuzdan daha karamsar bir halde Ocak enflasyonu yüzde 7.5 gelirse o vakit Mayıs ayındaki tepe yüzde 75’e çıkarken yıl sonu enflasyonu yüzde 54’e yükseliyor (kötü senaryo).
Enflasyon neden düşmüyor?
Genel seçimlerden çabucak sonra kaleme aldığım bir yazıda yüzde 8.5’deki siyaset faizi ve yüzde 40’lardaki enflasyona bakarak yeni iktisat grubunun takip edebileceği güvercin ve şahin iki senaryo paylaşmıştım.
Güvercin senaryo, siyaset faizinin birinci kademede yüzde 20’li düzeylere çıkarılıp sonrasında ise yüzde 30’lı düzeylerde tutulacağı senaryo idi.
Daha uygun gördüğüm şahin senaryoda ise önden yüklemeli 25-30 puan faiz artışı ile siyaset faizinin olumlu düzeylere yaklaştırılabileceğini, sonrasında ise 40’ları aşan düzeylerde tutulması durumunda kur düzeyi ve enflasyon beklentilerinin denetim altına alınabileceğini not etmiştim.
Yeni merkez bankası takımının takip ettiği patika bu iki senaryonun karışımı oldu. Faizlerin geldiği kesin düzey benim şahin senaryomda belirttiğim yüzde 40’ların üzerinde, yani yüzde 45 düzeyinde gerçekleşti. Buna karşın sekiz ay evvel yüzde 35’lerde seyreden Haziran 2024 enflasyon beklentileri bugün yüzde 70’lere dayandı.
Peki neden Merkez Bankası beklentilerin ötesinde faiz artırdığı halde beklentilerden daha berbat bir enflasyon performansı ile karşı karşıya kaldı?
Bu sorunun tek bir yanıtı yok. Katkı veren faktörleri sıralayacak olursak:
– Faiz artışlarının önden yüklemeli değil kademeli olarak vakte yayılması: Bilhassa 7.5 puanlık birinci faiz artışından sonra faiz artış ölçüsünün 2.5’e çekilmesi ve lakin Temmuz’dan sonra tekrar doz artışına gidilmesi merkez bankasının elinin ne kadar bağımsız olduğu konusunda soru işaretleri yarattı. Ek olarak, kademeli faiz artışları yabancı sermaye girişini de geciktirince enflasyon beklentileri denetim altına alınamadı.
– Bağlantının zayıf kalması: Ekim sonuna kaleme aldığım yazımda altını çizdiğim üzere Merkez Bankası ve üst seviye iktisat idaresinin “faiz artışı” tabirini kullanma konusunda bile utangaç bir hal göstermesi ve bunun yerine “parasal sıkılaştırma” üzere daha muğlak sözlerin tercih edilmesi merkez bankası bağımsızlığının önemli olarak sorgulandığı bir ortamda başlardaki soru işaretlerinin devam etmesine katkı verdi.
– Tekrar bir U-dönüşü olacağı tasası: İktisat siyasetlerinde yakın geçmişimizin bol U-dönüşlerine şahit olduğunu biliyoruz. Kasım 2020’de düşük faiz siyasetlerini tercih eden Murat Uysal’ın vazifeden alınıp yerine gelen Naci Ağbal’ın gelmesi, Ağbal’ın uyguladığı faiz artışları sonrası beş ayın sonunda Şahap Kavcıoğlu’na vazifesi devretmesi, düşük faiz siyasetleri ile yola devam eden Kavcıoğlu’nun ise yaklaşık iki yılın sonunda bir kere daha faiz artışı tercihi ile misyonu Hafize Gaye Erkan’a devrettiğini biliyoruz. Bu kurallar altında merkez bankasının mevcut şahin duruşunun ne kadar uzun soluklu olacağı telaşı ister istemez devam ettiği için enflasyonla çaba konusundaki beklentiler de mevcut sıkı duruşun ima ettiği güzelleşmeyi göstermiyor.
– Düşük faiz siyasetlerinin birikimli tesirleri: Nasıl ki Mayıs 2023 sonrası atılan sıkılaştırma adımlarının tesirlerini 6-18 aylık bir vadede bekliyorsak, Mart 2021-Mayıs 2023 devrindeki düşük faiz ortamının sonucunda oluşan varlık birikiminin bugünkü harcama iştahına olan destekleyici tesiri de devam ediyor.
– Dolaylı vergiler ve artırımlar: Maliye siyasetinde istek edilen vergi ıslahatı uzun vadeli bir hayal olarak kaldığı sürece bütçe disiplini maalesef enflasyonu tetikleyen dolaylı vergi artışları ile sağlanıyor. Buna ek olarak seçim devrinde ertelenmiş yönetilen eser fiyat artışları da gelince enflasyonist baskılar da artıyor.
ENFLASYONU YÜKSEK TUTAN UZUN VADELİ FAKTÖRLER
Yazıyı sonlandırmadan evvel sıkça yanlış anlaşılan hassas bir mevzuya açıklık getirmekte yarar var. Enflasyonun yüksek kalma sebebi olarak üretkenlik artışı olmaması, besin bölümünde aracılık ve ulaşım faaliyetlerinin aktif olmaması, kamuda tasarruf ve vergi ıslahatı gereksinimi üzere sebepler sık sık lisana getiriliyor.
Bunlar elbet ki enflasyonla gayret için kıymetli ögeler. Lakin enflasyonu etkileyen sebepleri tartışırken uzun vade ile kısa vadeyi birbirine karıştırmamak lazım.”
