Ünlü ekonomist, Türkiye’ye yönelik yabancı sermaye yatırımlarını ve bu yatırımların çeşitlerini ele aldı. Eğilmez, AB ile tam üyelik müzakerelerinin Türkiye’ye yabancı sermaye yatırımlarını etkilediğini vurguladı. Eğilmez yazısına şöyle devam etti:
Bir ülkeye yönelik yabancı sermaye yatırımlarını ikiye ayırarak incelemek gerekir: (1) Direkt yabancı sermaye yatırımları (DYS); bir ülke hudutları dışındaki yatırımcıların ilgili ülkeye fabrika üzere üretim tesisleri kurarak, şube açarak, taşınmaz edinerek yahut var olan bir şirketi büsbütün ya da kısmen satın alarak yaptıkları yatırımlardır. (2) Dolaylı yabancı sermaye yatırımları ise pay senedi alımı, tahvil alımı üzere yollarla gerçekleştirilen portföy yatırımlarını kapsamaktadır.
Doğrudan ve dolaylı yabancı sermaye yatırımları ortasındaki üç temel fark vardır: (1) Direkt yatırımlar kalıcıdır (uzun vadeli) buna karşılık dolaylı yatırımlar geçicidir (kısa vadeli.) O nedenle dolaylı yabancı sermaye yatırımlarına sıcak para da denir. (2) Direkt yatırımlar, yatırımcısına idare yetkisi vermesine karşılık dolaylı yatırımlar yatırımcısına idareye karışma yetkisi vermez. (3) Direkt yatırımlar, kârlılığı artırmak için verimliliği artırmaya münasebetiyle yeni teknoloji getirmeye yahut üretim biçiminde değişikliğe gitmeye dönük değişiklikler yapabilirler. Halbuki dolaylı yatırımların idare yetkisi olmaması nedeniyle bu türlü değişikliklere gitme hakkı bulunmamaktadır.
Bütün bu nedenlerle bilhassa gelişmekte olan ülkeler DYS çekmeye uğraşırlar. Gelişmiş ülkeler de geliştirmek istedikleri kesimlere, emsal biçimde direkt yabancı sermaye çekmeye çabalarlar. Gelişmekte olan ülkelerin yüksek ölçülü DYS yatırımı çekebilmesinin birtakım şartları vardır: (1) Öteki ülkelere nazaran daha cazip bir ekonomik ortamın bulunması kıymetli bir şarttır. Fiyatların öteki ülkelere nazaran düşüklüğü ya da verimliliğin yüksekliği, nüfus ve buna bağlı iç talep yüksekliği, potansiyel olarak büyüme eğilimi göstermesi bu alanda birinci ağızda sıralanacak şartlardır. (2) Siyasal, toplumsal ve ekonomik istikrarın bulunması gereklidir. İstikrarsız bir ülke, risklerin büyük olduğu bir ülke demektir. Ki yabancı sermayeyi en çok ürkütecek bahis budur. Bu türlü bir durumda faizler artacağı, borsada paylar evvel düşüp sonra toparlanacağı için yabancı sermaye, DYS formundan sıcak para olarak isimlendirilen dolaylı yatırım formuna geçer.
Aşağıdaki tabloda yer alan GSYH dataları IMF’nin WEO, October 2023 data setinden, DYS ölçüleri da Dünya Bankası’nın DYS data setinden alınmıştır.
Tablonun üst kısmında 2022 yılında dünyada en fazla DYS yatırımı çeken ülkeler, alt kısmında da Türkiye ile birebir kategoride (gelişmekte olan ülkeler – yükselen piyasa ekonomileri) bulunan ülkeler yer alıyor.
ABD ve Çin, dünyada en yüksek DYS yatırımı çeken ülkeler olarak öne çıksa da Hong – Kong ve Singapur GSYH’sine nazaran en yüksek DYS yatırımı çeken iki ülke olarak öne çıkıyor.
Gelişme yolundaki ülkeler ortasında en yüksek DYS yatırımı çeken iki ülke Brezilya ve Hindistan. GSYH’sine oranla en fazla DYS yatırımı çekenler ortasında Polonya ve Brezilya en üst sırada yer alıyor.
Türkiye, 2022 yılında 13 milyar dolar meblağında DYS yatırımı çekmiş. Bu, dünyadaki toplam DYS yatırımlarının binde 8’ine, kendi GSYH’sinin de yüzde 1,4’üne denk geliyor. Avrupa Birliği ile müzakereye başlandığı birinci yıl olan 2006 yılında Türkiye’nin GSYH’si 677 milyar dolar iken çektiği DYS ölçüsü 21,2 milyar dolardı (GSYH’sinin yüzde 3,1’i.) Avrupa Birliği ülküsünden kopuşun faturası ağır olmuş.
Aşağıdaki tablo Türkiye’deki DYS yatırımlarını gösteriyor (DYS dataları Ticaret Bakanlığı Memleketler arası Direkt Yatırım İstatistikleri setinden alınmıştır. Gayrimenkul başlığı altındaki sermaye girişinin DYS Yatırımları toplam kaleminin bir modülü olduğuna dikkat edilmelidir.)
Türkiye, 1923’den 2005 sonuna kadar geçen 82 yılda 15,4 milyar dolar direkt yatırım çekebilmişken AB ile tam üyelik müzakerelerine başladıktan sonraki 3 yılda (2006 – 2008) 61,6 milyar dolar çekmiştir. Tablo bize Türkiye’de DYS’nin 2006, 2007 ve 2008 yıllarında yani AB ile tam üyelik müzakerelerinin en üst seviyede olduğu yıllarda 20 milyar dolar dolaylarına çıktığını, bu durumun bir sefer da 2019 yılında tekrarlandığını bunun dışında düşük kaldığını gösteriyor. Bu tablodaki datalardan yararlanarak 2005 sonrasını bir grafiğe dönüştürelim:
Grafik bilhassa son yıllarda DYS’nin yüklü olarak gayrimenkul yatırımı biçimine bürünmüş olduğunu sergiliyor. Mavi kırıklı çizgi toplam direkt yabancı sermaye girişini, kırmızı kırıklı çizgi ise yabancıların gayrimenkul almak için getirdikleri sermayeyi gösteriyor. Görüleceği üzere DYS yatırımları düşerken gayrimenkul için getirilen sermaye ölçüsü artmaktadır. Bu da bize Türkiye’nin uyguladığı ekonomik program ve toplumsal yapıyla direkt yabancı sermaye çekebilmesinin lakin gayrimenkul satışıyla mümkün olabildiğini gösteriyor.
patronlardunyasi.com
