Bazı beşerler dünyaya üflenip gelirler. Ayla Algan da o denli bir sanatçıydı. Ürettikleriyle, eğittikleriyle, etkiledikleriyle yeryüzünün talihiydi. Tahminen de on kişilik hayat yaşayarak bu diyardan gidiverdi.
Ayla Algan doğduğunda dünyanın İkinci Dünya Savaşı’yla tanışmasına şimdi iki yıl vardı.
Girit göçmeni tüccar bir baba ile ressam bir annenin tek çocuğuydu. Başlangıçta onun için çizilen yol haritasında müzik vardı. Piyano çalıyor, şan eğitimi ve bale dersleri alıyordu.
Fransız lisesinde okuyunca Paris’te eğitime devam etmek de kaçınılmaz bir baht oluyor sanırım. Sonraları, 1971’de Paris’in en meşhur konser salonu Olimpia’da sahneye çıkan birinci Türk sanatçı oluyor Algan. Ödül alıyor. Bir müddet orada yaşıyor, Peter Brook’un tiyatro atölyesine davet ediliyor…
Biz tekrar geriye dönelim ve ömür uzunluğu süren öğrenme seyahatine biraz daha bakalım.
Sporcu ve mühendis olarak başlayan eğitim seyahati Ayla Algan ile evliliği ile sanata dönen Beklan Algan ile birlikte Amerika’da New York Actor Studio Actor’s Repertuary Theatre’s of Broadway‘de birlikte sahne eğitimi alıyorlar.
Türkiye’ye döndüğünde 1961 yılında, Muhsin Ertuğrul’un başrejisör olduğu İstanbul Kent Tiyatroları’na giriyor Algan. Muhsin Ertuğrul’un çocukları olarak anılan o nesil Türkiye’de tiyatronun en olağanüstü jenerasyonu. 1966’da şahane siyasetçiler yeniden tarihteki yerlerini alarak başrejisörlük takımını kaldırıyorlar. Muhsin Ertuğrul üzere bir paha bu hareketle açıkta kalıyor. ‘‘Muhsin Ertuğrul olayı’’ diye bilinen bu teşebbüs sonrası Ayla Algan da kurum tiyatrosundan ayrılıyor. Hocası ile birlikte 1961 yılında Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak kurulmuş LCC Language and Culture Center’da çok sayıda kıymetli isim ile birlikte eğitmenlik yapıyor.
Algan İstanbul Kent Tiyatroları’nda çok sayıda oyunda rol alsa da en akıllarda kalanı Shakespeare’in Hamlet oyununda Ophelia karakteri ile birlikte baş erkek karakter olan Hamlet’i de oynaması oluyor. Bu reji oldukça ses getiriyor. Daha sonra Fizikçiler oyunu ile mükafata de layık görülüyor lakin ‘‘tiyatronun kolektif bir iş olduğu’’ gerekçesiyle tek başına ödül almayı ret ediyor. Bu Hamlet’in ses getirmesini Yekta Kopan şöyle anlatmış. Sizinle paylaşmam koşul. Ülkenin değişmezliğine karşı koyan o hoş insanları unutursak kalbimiz taş olsun. ‘‘Yıl 1961 Ayla Algan eşi Beklan Algan’la birlikte Amerika’dan döner ve Kent Tiyatroları takımına girer. Algan çiftinin Kent Tiyatroları’ndaki birinci işi Jean Anouilh’un “Tarla Kuşu” isimli oyunu olur… Ayla Algan şimdi 24 yaşındadır. Birebir yıl Hamlet’le bir muvaffakiyet daha gelir. Bu yorumda Ayla Algan hem Hamlet hem de Ophelia rollerini üstlenir.
Böylece Muhsin Ertuğrul’un Rumeli Hisarı’nı keçilerin otladığı bir yer olmaktan kurtarma hayali gerçekleşir. Hayal kurmakla kalmaz Muhsin Ertuğrul, belediyeye bu iş için 1960 bütçesine 500 lira konmasını da teklif eder. Sonunda Hamlet, Rumeli Hisarı’nda oynanır. Ancak oyun bir tartışmayı da beraberinde getirir. Burhan Arpad “Fatih’in namaz kıldığı yerde Hamlet’le Ofelya öpüşemez, bundan ötürü da Hamlet’in Rumeli Hisarı’nda oynanması yanlışsız değildir,” yazınca kıyamet kopar. Melih Cevdet Anday, Cumhuriyet gazetesinde zehir zemberek bir yanıt muharrir bu kıyameti koparanlara: “Shakespeare’in yapıtında Hamlet, Ofelya’yı bir sefer bile öpmez. Ancak öpüşselerdi ne olurdu?” der Anday ve devam eder: “Burhan Arpad eski anıtlara hakaret anlayışına bir yenisini katıyor demek, tarihî yapılar
içinde öpüşmeği yasak ediyor. Öpüşmek bu kadar makûs bir iş midir? Bana sorarsanız İstanbul’da en uygun öpüşülecek yerlerden biri de Rumeli Hisarı’dır.’’ Ahh be. Rumeli Hisarı şu anda kapıları halka kapalı, sahnenin tam ortasında bir mescid ile hayaletlerin ve İstanbulluların ahları vahlarıyla yapayalnız, boğaza bakıyor.
Algan Paris’te yaşadığı periyotta Yunus Emre’nin 650 Yıl dönümü için Turizm Bakanlığı tarafından istenen bir müzik albümü hazırlar. Savaş aksisi olarak bilinir ve Bulgaristan’da düzenlenen bir ses müsabakasında ikinci olur, UNICEF tarafından Onur Ödülü’ne layık görülür, Kızılderililerin meseleleri üzerine söylediği bir müzik ile birincilik kazanır. Türkiye’de ‘‘Koca Öküz’’ müziği ile bilir fakat çok sayıda 45liği vardır. Koca Öküzü’ü onun sesinden dinlemek isterseniz diye ilişkiyi burada paylaşıyorum. https://youtu.be/o3WaZLVb-9s?
12 Eylül Darbesiyle seksenler Türkiye’de çok güç yıllar olarak yaşanıyor. Sanat muhaliftir, baskıları yenmek üzerinedir. Toplumsal tenkitlerin yapılamadığı bir ortamda emekçi tiyatrosu yapmak üzere kıymetli bir takım Berlin’e masraf. Ortalarında Ayla Algan da vardır. Schaubühne Tiyatrosu’nda Tuncel Kurtiz, Macit Koper, Şener Şen üzere isimlerle birlikte çalışırlar.
Seksenlerin sonuna gelirken Türk Tiyatrosu için çok değerli bir yeri olan Tiyatro Araştırma Laboratuvarı’nı (TAL) 1988’de kurarlar. Kurucu takımda eşi Beklan Algan, Erol Keskin, Haluk Şevket Ataseven vardır. Bu oluşum sayesinde İstanbul Kent Tiyatroları tekrar Darülbedayi ruhuna döner ve eğitime, araştırmaya değer verir. Çok sayıda oyun çıkaran, oyuncu, direktör yetiştiren bu oluşum tabi ki Türkiye’de hak edilmiş bir sonla kendi içinden seslerle birlikte yok edilir. Sonra dernekleşse bile o sürecin pırıltısı asla olamaz.
Oyunculuk ve müzisyenlik mesleği dışında, yöneticilik, direktörlük, eğitmenlik alanlarında daima muvaffakiyetle çalıştı Ayla Algan. İnsanların gözünde onun ismi geçtiğinde daima ışıltının olması tesadüf değil. Beyin kanaması nedeniyle hayata veda eden sanatçı o an gelene kadar hala çalışıyor, tecrübelerini aktarıyordu.
Devlet Sanatkarı unvanı olan Algan, 2001 yılında emekli olduğu İstanbul Kent Tiyatroları’nın büyük hocasının ismini taşıyan Muhsin Ertuğrul Sahnesi’nden uğurlandı. Merasimde konuşan dostlarından tiyatro sanatkarı Orhan Alkaya şöyle konuştu ‘‘Tören başlamadan evvel büyük bir gürültü koptu. Bir arkadaşımız demir profile takılıp düşmüş. O anda hatırladım. Ayla’nın üstüne dekor düşmüştü. Ayla’nın şu kelamını hatırlıyorum: ‘Önemli değil canım, tiyatroda olur bu türlü şeyler.’ İnanılmaz oyunculardandı. Sonsuz bir arayış, sonsuz bir yeni bir şey öğrenme istediği, bir şeyi tamamlama konusunda daimî bir kaygı… Ayla her şeyden heyecanlanabilen, her yeni ile yine düşünmeye başlayan, parçayı bütün olarak görenlerden biriydi…’’
Bir hürmet duruşu da benden bu yazıyla, okuyan sizlerle olsun sevgili Ayla Algan’a.
