Dünya genelinde merkez bankalarının kararları piyasadaki emtia fiyatları üzerinde büyük ehemmiyete sahip.
Ekonomist Prof. Dr. Mahmut Demirbaş’a göre bir ülkenin yüksek düzeyde devam siyaset faizlerinin olduğu bir ekonomik ortamda kendisini koruyabilmesinin metotlarının çerçevesi muhakkak.
Demirbaş’a nazaran, ülke ekonomilerinin kendisini müdafaasının en değerli yolları ise şöyle sıralıyor:
Uluslararası kontratlarını çeşitlendirmesi ve ulusal para ünitesi ile mutabakatlarını arttırması, mal mukabili dış ticaret hacmini geliştirmesi, emtia fiyatlarındaki düşüşü kendi lehine çevirebilmesi ve ödemeler bilançosuna olumlu yansıtabilmesi gereklidir.
M1 para arzına dikkat
Mahmut Demirbaş, M1 para arzına dikkat çekerek global manada bu ünitenin emtia fiyatları ile alakasını gözler önüne serdi.
ABD para arzı
Grafik 1’e nazaran para arzı M1’i incelediğimizde 2019 yılında 5 trilyon dolar civarında iken, Ocak 2021’de 6,7501 trilyon olarak gerçekleşirken; döneme incelendiğinde 2020-2022 yılları ortasında 20 trilyon doların üzerinde gerçekleşiyor. Nisan 2022 tarihine kadar piyasaya sürülen yaklaşık 14 trilyon dolar, yaklaşık yüzde 240 oranındaki para arzındaki artış, tıpkı vakitte pandemi devri olarak bilinen 11 Mart 2020-Mayıs 2021) periyodu içinde, gerçekleşti ve ABD’de enflasyon oranlarının artmasına neden oldu.
ABD’de enflasyon artışının sebebi pandemi mi yoksa Fed’in faiz kararı mı?
Burada merak edilen bahis enflasyon artışının sebebi pandemi mi yoksa ABD Merkez Bankası (Fed) tarafından piyasa sürülen yüzde 240 oranında artmış para ölçüsü mı? M1’deki artış oranı mı? Demirbaş’ın bu soruya karşılığı şöyle:
Kanaatimce görünen o ki; herkesin övgüyle bahsettiği merkez bankalarının M1 para arzı ölçüsü üzerinden piyasalarda önemli müdahale ettikleridir.
Fed siyaset faizini Nisan 2022 tarihinde yüzde 0,25 olan siyaset faizi Aralık 2023 itibariyle yüzde 5,50 bandına kadar yükseltiyor. Hedefi M1 para arzında daralmaya gitmek oluyor.
Grafik 2’e nazaran; bu süreçte; 2022 Aralık ayında M1 para azını 19,8207 trilyon dolara kadar indirebiliyor. 2023 yılında ise Ekim 2023 itibariyle 18,081,2 trilyon dolara para arzını tesis ederek yüzde 9,657 oranında M1 para arzının 2022 yılına nazaran azalmasını sağlamaktadır. Fed orta vade programında görünen o ki M1 para arzını 15-16 trilyon dolara kadar daraltmaktır.
Kasım 2023 itibariyle dünyadaki M1 para arzı beklentisi
Demirbaş dünyada da Kasım 2022 itibariyle 48 trilyon dolar civarında olan M1 para arzı ölçüsünün muhtemelen Kasım 2023 itibariyle 41 trilyon dolar civarında gerçekleşeceğini öngördüğünü belirterek şöyle konuştu:
Yaklaşık yüzde 14,5 oranında bir azalma kelam bahsidir. Bu durumun en büyük sebebi ise dünyadaki merkez bankalarının 2022-2023 periyodunda yapmış oldukları faiz artışlarıdır.
Türkiye’de M1 para ölçüsü beklentisi
Grafik 3’e nazaran 2020 öncesi 1 trilyon doların altında olan Türkiye’de M1 para arzı Kasım 2023 itibariyle 4,631 trilyon dolara yükseldi. Tahminen ABD üzere kısa bir vakit diliminde değil fakat yaklaşık 3 yıllık periyod göz önüne alındığında yüzde 463 oranında bir artış kelam konusu oldu. Demirbaş’ın bu mevzudaki değerlendirmesi ise şöyle:
Günümüz itibariyle TCMB’nın siyaset faizini yükseltme sürecinde olduğu göz önüne alınsa dahi M1 para arzında nasıl bir daralmaya gideceği merak edilmektedir. Ayrıyeten dünya da M1 para arzında bir azalma sözkonusu olduğu bir ortamda Türkiye’de M1 para arzı ölçüsünün en azından artmaması beklenmelidir.
“Dünyadaki enlafsonun nedeni M1 para arzındaki genişleme!”
Sonuç olarak; Üstteki grafikler doğrultusunda söyleyebiliriz ki dünyada 2021-2023 periyodunda ki enflasyonun temel kaynağı ne pandemi, ne savaşlar, ne OPEC arz kısıtları ve ne de tedarik zinciridir. Bunların hepsinin enflasyon üzerinde tesiri vardır. Ancak ana neden bu periyotta M1 para arzındaki genişlemedir.
“Dünyaya piyasaya sürülen para enflasyona neden oluyor”
Bu süreçte de herkesin övgüyle bahsettiği merkez bankaları sorumludur. Piyasaya sürülen para karşılığını emtia üzerinde üzerinde bulmuş ve global manada enflasyona neden olmuştur. Bu süreçte ulusal bazda da her ülke kendi yetersizlikleri oranında yüksek enflasyonla karşılaşmıştır.
“Dünya bir mühlet daha yüksek faizle karşı karşıya kalabilir”
2022-2023 periyodunda arttırılan siyaset faizleri yoluyla M1 para ölçüsü ya denetim edilmeye ya da azaltılmaya çalışılmış ve kısmen de başarılı olmuştur. Yüksek siyaset faizlerine dünya bir devir daha katlanacaktır. Tahminen siyaset faizi çok oranda artmayabilir lakin hali hazırda yüksek olan faizlerin birebir düzey de devam edeceğini gözükmektedir.
“M1 para arzının azalma eğilimi varsa emtia fiyatlarından artış beklenmez”
Demirbaş’a nazaran, yüksek devam eden siyaset faizlerinin olduğu ve M1 para arzının azalma eğiliminde olduğu bir ekonomik ortamda milletlerarası emtia fiyatlarında bir artış beklemek kelam konusu değil. Emtia fiyatlarında aşağı istikametli bir eğilimin olması da yüksek mümkünlük.
M1 para arzı nedir?
M1 para arzı, bir iktisatta piyasalardaki para ölçüsü ve bankalardaki mevduatın toplamı olarak piyasada bulunan para stokuna verilen isim olarak tanımlanıyor. “M” harfiyle tabir ediliyor. Genel manada içinde emisyon yani sirkülasyondaki banknotlar ve madeni paralarla birlikte farkla araçlar da bulunuyor.
