“Liralaşma” diye başlanan, lakin iki yılda kamuya 800 milyar liraya yakın yük getiren KKM’nin dolarizasyonu azaltmadaki tesiri ise sonlu kaldı.
Dünya’dan Naki Bakır’ın haberine nazaran, ,önceki iktisat idaresinin 2021 sonunda “liralaşma” amacıyla başlattığı, lakin kamuya getirdiği çok yük taşınamaz hale geldiği için tasfiyesine çalışılan Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) uygulaması ikinci yılını doldururken, sonuç adeta “fiyasko” oldu.
kur farkı ödemeleri nedeniyle kamuya iki yılda 800 milyar liraya yakın bir yük binerken, KKM’nin mevduattaki “dolarizasyon”u azaltıcı tesiri ise sonlu kaldı. Kurları yükselten, enflasyonu tetikleyen dövize yöneliş eğiliminin önüne geçme, iktisatta liralaşmayı artırma gayesiyle ihdas edilen KKM uygulaması, 2022 başında hayata geçmişti.
KKM öncesi Aralık 2021 sonu prestijiyle 5 trilyon 303,5 milyar lira olan toplam mevduat hacminin 3 trilyon 423,3 milyar lira ile yüzde 64,5’ini yabancı para ve 1 trilyon 880,2 milyar lira ile yüzde 35,5’ini TL mevduat oluşturuyordu. Buna nazaran mevduatta yüksek oranda “dolarizasyon” bulunuyordu.
“LİRALAŞMA” HUDUTLU KALDI
KKM’nin uygulamaya geçtiği 2022 yılında TL mevduat yüzde 79’luk bir artışla 3 trilyon 365 milyar liraya ve bunun toplamdaki hissesi yüzde 38’e yükseldi. Döviz mevduatı ise yüzde 19,3 artışla 4 trilyon 85,4 milyar lira oldu. Döviz mevduatına azalan ilgi KKM’ye kaydı.
Önceki yıllarda var olmayan KKM 2022 sonu prestijiyle 1 trilyon 415,3 milyar liralık bir büyüklüğe ulaştı. Böylelikle döviz mevduatı ile dövize endeksli bir enstrüman olan KKM’nin toplam meblağı 8 trilyon 865,7 milyar lira ile toplam mevduat hacminin yüzde 62’sini oluşturdu.
Başka deyişle 2,5 puanlık düşüşe karşın mevduatta yüksek dolarizasyon olgusu devam etti. BDDK’nın son datalarına nazaran, 29 Aralık 2023 prestijiyle 14 trilyon 843,1 milyar liraya ulaşan toplam mevduatın; 2 trilyon 626,4 milyar lirasını KKM, 6 trilyon 257,1 milyar liralık kısmı standart TL mevduat ve 5 trilyon 959,6 milyar lirasını klasik yabancı para mevduat (DTH) oluşturdu.
Böylece, dövize endeksli bir enstrüman olması nedeniyle mevduat hacminde yerli-yabancı para hissesi hesaplanırken yabancı para hanesinde kıymetlendirilmesi gereken KKM ile standart döviz mevduatının toplam hacmi 8 trilyon 586 milyar lira ve bunun toplam mevduat hacmindeki hissesi da yüzde 57,8 oldu.
Böylece toplam mevduat hacminde döviz ve dövize endeksli kısmın oranında iki yılda 6,7 puanlık bir düşüş kaydedildi. 2023 yılında klasik TL mevduatın hacmi yüzde 85,9 büyürken, klasik döviz mevduatında TL cinsinden büyüme yüzde 45,9’da kaldı. KKM hacmi ise ağustostan bu yana yaşanan çözülmeye karşın yılın tümü prestijiyle yüzde 85,6 büyüdü.
DOLARİZASYON TEPEDEN DÖNDÜ
KKM, geçen yıl 18 Ağustos’a kadar olan devirde süratli bir büyüme göstererek bu tarihte 3 trilyon 407,9 milyar lira ile en yüksek seviyesine ulaştı. Birebir tarihte 5 trilyon 432,9 milyar lira olan standart yabancı para mevduat ile 8 trilyon 840,8 milyar liraya ulaşan toplam döviz ve dövize endeksli hacmin, toplam mevduattaki hissesi da yüzde 68’i aştı.
Standart TL mevduatın toplamdaki hissesi ise yüzde 31,9’la uygulama öncesinin de 3,6 puan altına inmiş oldu. 18-25 Ağustos haftasında KKM 39,2 milyar lira azalırken, standart TL mevduatta 66,8 milyar lira ile daha büyük bir çözülme yaşandı, yabancı para mevduat ise 10,8 milyar lira arttı. Böylelikle mevduatta “dolarizasyon” oranını veren KKM + yabancı para mevduatın toplamdaki hissesi 25 Ağustos’ta yüzde 68,4’le en yüksek seviyesi gördü.
Uygulanan caydırıcı tedbirler ve standart TL mevduatta faiz oranlarının yükselişe geçmesinin tesiriyle izleyen devirde KKM’de çözülme devam etti. Eylül sonunda 3 trilyon 303 milyara gerileyen KKM hacmi, ekim sonunda 3 milyar lira hududuna indi, kasımın son cuma günü 2 trilyon 739 milyar ve 29 Aralık prestijiyle da 2 milyar 626,4 milyar liraya kadar geriledi.
TASFİYE GAYRETLERİ CAYDIRICI ÖNLEMLER
Kur farkı ödemelerinin getirdiği çok yükün kamu mali istikrarlarını bozması ve artık taşınamaz hale gelmesi üzerine Merkez Bankası KKM’deki birikimleri standart TL mevduata geçirme tarafında bir dizi önlemi uygulamaya koydu. Getirilen yeni yükümlülüklerle KKM hesaplarının bankalara olan maliyeti kıymetli oranda yükseltildi. Evvelki periyotta Merkez Bankası idaresinin bankalara KKM’yi teşvik etme baskısı, yerini caydırıcı tedbirlere bıraktı.
Merkez Bankası’nın KKM hesaplarını standart TL mevduata geçirmeyi öngören yeni kararları ile standart TL mevduat faizlerinde yine yükseliş başladı. Bu ortada döviz mevduatında stopaj oranları da yükseltildi, ek mecburî karşılık getirildi.
MEVDUAT FAİZİNDE REKOR YÜKSELİŞ
2023 yılında, bilhassa ağustostan bu yana tasarruf sahiplerinin döviz mevduatı ve KKM’ye yönelişinin kırılmasında bankaların standart TL mevduata uyguladığı faizlerde rekor seviyelerde artışa gitmeleri tesirli oldu. Merkez Bankası’nın dal ortalaması akım bilgi olarak açıkladığı haftalık bilgilere nazaran mevduat faizleri son bir yılda rekor seviyede arttı. Bilhassa son dört ayda bankaların faiz yarışı güzelce hızlandı.
2022 sonunda dal ortalamasında yüzde 16,06 olan bir aya kadar vadeli TL mevduatın yıllık faizi, 29 Aralık prestijiyle yüzde 43,68’e yükselirken, üç aya kadar vadelinin faizi bir yılda yüzde 24,17’den yüzde 52,50’ye, altı aya kadar vadelinin yüzde 14,97’den yüzde 51,67’ye, bir yıla kadar vadelinin yüzde 20,98’den yüzde 42,29’a, bir yıl ve daha uzun vade ile açılan TL mevduatların yıllık faizi de yüzde 12,53’ten yüzde 37,76’ya çıktı. Bankalarca mevduatlara fiilen uygulanan azami faiz oranlarına bakıldığında ise tüm vadelerde bu ortalamaların çok üzerinde faiz veren bankalar olduğu görülüyor.
KKM’NİN KAMUYA İKİ YILLIK YÜKÜ 800 MİLYAR TL
Ekonomide dolarizasyonu azaltmak, liralaşmayı artırmak gayesiyle yola çıkılan KKM’nin kamuya yükü ağır oldu. En az üç ay vadeyle sisteme girilebilen KKM için, kur farkı ödemeleri Mart 2022’de başlamış, 2022 yılında TL’den dönen hesaplar için Hazine 92,5 milyar TL ve dövizden dönen hesaplar için Merkez Bankası 89 milyar TL’lik ödeme yapmıştı.
Buna nazaran KKM’nin 2022’nin tümündeki yükü 181,5 milyar lira oluşmuştu. Temmuz 2023’te çıkarılan torba yasa ile Hazine’nin kur farkı ödemeleri de Merkez Bankası’na devredildi. Yasanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren TL’den ya da dövizden dönmesi fark etmeksizin, kur farkı ödemelerinin Merkez Bankası tarafından yapılması karara bağlandı. KKM’nin 2023 bütçesine (Hazine’ye) yükü de birinci yedi ayda 59,5 milyar lira olmuştu.
Bu periyotta TL’den dönen hesaplarda izleyen periyoda ilişkin ödemeler Merkez Bankası’na devredildiği için 2023’te yapılan toplam ödeme yıl sonunda bilançolar açıklandığında görülebilecek. Merkez Bankası’nın 2023’te KKM için yaptığı ödemelerin 500- 550 milyar TL’den aşağı olamayacağı, böylelikle Hazine ve Merkez Bankası’nın geçen yılki toplam ödemesinin 600 milyar TL’yi aştığı varsayım ediliyor.
Buna nazaran iki yıllık uygulamada KKM için yapılan toplam ödeme 800 milyar liraya yaklaşacak. Bu ortada Merkez Bankası’ndan bankalara gönderilen yazıya nazaran, 1 Ocak 2024’ten itibaren TL dönüşümlü KKM’de yeni hesap açılamayacak. Vade sonlarında mevcut TL dönüşümlü KKM hesaplarının yenilemesi yapılamayacak.
patronlardunyasi.com
