Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı datalara nazaran merkezi idare borç stoku, Ocak-Aralık 2023 periyodunda yüzde 66,6 oranında net 2 trilyon 688,3 milyar lira artarak 6 trilyon 722,5 milyar lira ile tarihi en yüksek seviyeye ulaştı. Bu devirde iç borç stoku yüzde 68,4 oranında 1 trilyon 304 milyar liralık net artışla 3 trilyon 209,3 milyar liraya, dış borç stokunun TL karşılığı da net yüzde 65 oranında net 1 trilyon 384,3 milyar liralık artışla 3 trilyon 513,2 milyar liraya yükseldi.
ARTIŞIN 2 TRİLYONU YENİ DÖNEMDE
Dünya’dan Naki Bakır’ın haberine nazaran, haziran başında vazifeye gelen yeni iktisat idaresinin global finans merkezlerinde dış kaynak arayış tipleri sürerken, Hazine borcunun haziran başı-aralık sonu ortasındaki yedi aylık devirde, birinci beş aydaki artışın yaklaşık üç katı büyüdüğü belirlendi. Merkezi idare borcunda yılın tümünde kaydedilen büyümenin 701,8 milyarı birinci beş ayda, 1 trilyon 986,5 milyarı ise yeni iktisat idaresinin vazifesi devraldığı haziran başından bu yana geçen son yedi ayda gerçekleşti.
TL cinsi iç borç stoku birinci beş ayda net 382,1 milyar, izleyen yedi ayda 634,5 milyar lira büyürken, birinci beş ayda yalnızca 60,7 milyar lira artan dövize dayalı iç borçlar son yedi ayda 226,7 milyar lira arttı. Böylelikle birinci beş ayda 442,8 milyar lira artan toplam iç borç stokunda, son yedi ayda 861,2 milyar liralık bir büyüme yaşandı.
İlk beş ayda 259 milyar liralık bir artış kaydeden dış borçların ise son yedi ayda 1 trilyon 125,3 milyar lira arttığı belirlendi. Haziran, temmuz, ağustos aylarında yaşanan kur şoklarının dış borçlar ile iç borcun döviz cinsinden olan kısmına bindirdiği kur farkı yükü de borç stokunda bu yılki büyümeye kıymetli oranda tesir yaptı.
STOK, DÖRT YIL EVVELKİNİN 5 KATI
2023 sonu prestijiyle merkezi idare toplam borç stokunun, dört yıl evvelki seviyesinin beş katına ulaştığı belirlendi. Merkezi idarenin toplam borcu 2019 sonunda 1 trilyon 329,1 milyar lira seviyesinde bulunuyordu.
Pandeminin birinci yılı olan 2020’de yüzde 36,4 artışla 1 trilyon 812,8 milyar liraya yükselen stok, salgının tüm ömrü ve ekonomik süreçleri en ağır formda etkilediği 2021 yılında yüzde 51,6 büyüyerek 2 trilyon 747,8 milyar lira oldu. Stok, 2022 yılında da yüzde 46,8 büyüyerek 4 milyar 34,2 milyar liraya çıktı. 2023 sonunda 6 trilyon 722,5 milyar liraya ulaşan stok, bu periyotta en süratli artışını yüzde 66,6 ile geçen yıl kaydetti.
Buna nazaran 2019-2023 devrinde 5 trilyon 393 milyar lira net büyüme kaydeden merkezi idare borç stokunda kümülatif oransal artış yüzde 405,8’e geldi. Öteki deyişle 2023 sonu prestijiyle stok, 2019 sonundakinin tam beş katı seviyesine çıktı. Bu periyotta TL cinsi borçlar yüzde 260,3 büyürken, döviz cinsi borçlardaki artış yüzde 553,1’e ulaştı.
Pandemi, Rusya-Ukrayna savaşı ve gibisi jeopolitik riskler ve global aksiliklerin damgasını vurduğu, Türkiye’nin risk priminde (CDS) çok yükselme, dış finansman imkanlarında daralma paralelinde dış borçlanma maliyetinde çok yükselişin yaşandığı son dört yılda, kurlardaki çok yükseliş sürecinde dövize dayalı borçlarda ortaya çıkan ağır kur farkı yükleri de stoku TL cinsinden çok büyüttü.
HER 100 TL’LİK BORCUN 64’Ü DÖVİZ CİNSİ
Aralık 2023 sonu prestijiyle iç borcun 800,6 milyar liralık kısmı, döviz cinsi kamu borçlanma kâğıdı ihracı kaynaklı borçlardan meydana geliyor. Tıpkı tarihteki dış borçlarla birlikte toplam dövizli borç stoku 4 trilyon 313,8 milyar liraya ulaşıyor. Dövize dayalı borçlar, toplam merkezi idare borç stokunun yüzde 64,2’sini oluşturuyor.
Buna nazaran Hazine’nin geri ödemekle yükümlü olduğu her 100 liralık borcun yaklaşık 64 lirası döviz cinsinden. Borçtaki yüksek “dolarizasyon” oranı, bilhassa global iktisatta devam eden problemler ve yakın coğrafyadaki çatışma noktalarında yaşanan siyasi tansiyonlar ve savaş tehditleri ile bölgesel istikrarsızlığın giderek artış eğiliminde olduğu bu periyotta Hazine açısından yüksek kur riski manasına geliyor.
VADEYE KALAN ORTALAMA MÜHLET 5,3 YIL
Merkezi idare borç stokunun Aralık 2022 sonunda 5,4 yıl olan vadeye kalan ortalama mühleti, Aralık 2023 sonunda 5,3 yıla indi. Bir yıl önceye iç borç stokunda vadeye kalan ortalama mühlet 3,6 yıldan 3,8 yıla yükselirken, dış borçlarda ise 7,1 yıldan 6,6 yıla geriledi.
Dış borçlarda kelam konusu mühletin 9,9 yıl olduğu 2017’den bu yana daima azaldığı, öbür deyişle dış borçlanmada vadelerin giderek kısaldığı dikkati çekiyor. İç borçlarda eylülde 4 yıl, ekim ve kasımda 3,9 yıl olan vadeye kalan ortalama müddet, aralıkta 3,8 yıla geriledi. 2014 ve 2015 yılında kelam konusu mühletin 4,6 yıl olduğu dikkate alındığında, son yıllarda kıymetli oranda düşmüş olduğu görülüyor.
HER 100 TL’LİK BORCUN 64’Ü DÖVİZ CİNSİ
Aralık 2023 sonu prestijiyle iç borcun 800,6 milyar liralık kısmı, döviz cinsi kamu borçlanma kâğıdı ihracı kaynaklı borçlardan meydana geliyor. Tıpkı tarihteki dış borçlarla birlikte toplam dövizli borç stoku 4 trilyon 313,8 milyar liraya ulaşıyor. Dövize dayalı borçlar, toplam merkezi idare borç stokunun yüzde 64,2’sini oluşturuyor.
Buna nazaran Hazine’nin geri ödemekle yükümlü olduğu her 100 liralık borcun yaklaşık 64 lirası döviz cinsinden. Borçtaki yüksek “dolarizasyon” oranı, bilhassa global iktisatta devam eden meseleler ve yakın coğrafyadaki çatışma noktalarında yaşanan siyasi tansiyonlar ve savaş tehditleri ile bölgesel istikrarsızlığın giderek artış eğiliminde olduğu bu periyotta Hazine açısından yüksek kur riski manasına geliyor.
DÖVİZ/TL İSTİKRARI ON YILDA AKSİNE DÖNDÜ
Borç stokunda döviz/TL istikrarı, on yıl önceye kıyasla ise tam aksine döndü. Kamunun artan borçlanma muhtaçlığı paralelinde büyüyen merkezi idare borç stokunda bu istikrar 2013- 2023 devrinde dramatik biçimde değişti. Dövize dayalı iç borçlanmanın olmadığı 2013 yılında toplam borç stokunun yüzde 31,3’ü, yalnızca dış borç olmak üzere döviz cinsi borçlardan oluşuyordu.
Bu istikrar 2016’ya kadar fazla değişmeden devam etti. Hazine’nin, 2017’den itibaren küçük ölçülerde olmak üzere tekrar dövize dayalı iç borçlanmaya başlaması ile yükselişe geçen stokta dövizin hissesi, pandeminin damgasını vurduğu 2021’de yüzde 66’ya kadar çıktı. 2022 yılında da yüzde 65,5, 2023 sonu prestijiyle da yüzde 64,2 oldu.
patronlardunyasi.com
