Milyonlarca SSK ve BAĞ-KUR emeklisi, göz boyama ihtiyacı bile duyulmadan aylıklarına yapılan 5 puanlık ek artırım sonrasında derin bir düş kırıklığı yaşıyor.

Peki, 2023 yılının Nisan ayından bu yana 7 bin 500 TL aylıkla hayatını sürdürmek zorunda olan emekliler… Bu kümeye giren en az 6 milyon emekliye, enflasyonun çok altında artırım yapıldı. En düşük emekli aylığı, 10 bin TL’ye yükseltildi.

İktidar, “İşçimizi, memurumuzu, emeklimizi enflasyona ezdirmeyeceğiz” kelamını sıkça yinelerken, Türkiye Cumhuriyeti’nin yaşadığı en derin ekonomik krizin ağır yükü dar ve sabit gelirlerinin sırtına yıkıldı.

Toplumun geniş bölümleri, yüksek enflasyon ortamında alım gücünün dramatik biçimde düşmesi nedeniyle başta besin olmak üzere en temel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanıyor.

Milyonlar, bırakın sağlıklı ve istikrarlı beslenmeyi, karnını doyurduğu her gün için kendini şanslı hissediyor.

Gelirler baskılanırken, artmaya devam eden besin fiyatları, 2024 yılı için önemli krizlerin habercisi oluyor.

ÜRETİCİ DE ZORDA

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran aralık ayında tarım eserleri üretici fiyatları evvelki aya nazaran yüzde 6,34 arttı.

Üretici fiyatlarında yıllık artış yüzde 52,66’ya ulaştı. On iki aylık ortalamalara nazaran tarımda üretici fiyatları yüzde 72,04 oranında artış kaydetti.

Bu datalar, besinde ve marketlerde yangının süreceğinin güçlü bir işareti…

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım İktisadı Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Bülent Gülçubuk’la, 2024 yılına ait besin fiyatlarını konuştuk. 2024, besinde güç bir yıl olacak.

Türkiye’de, besin fiyatları, 2024’te yakıcı biçimde artmaya devam edecek mi?

Konuya öncelikle dünya penceresinden bakmak gerekiyor. Tüm dünya ortalamasında 2024 yılında besin enflasyonunun 2023 yılından daha yüksek çıkması büyük bir ihtimaldir. Zira dünyadaki belirsizliklerin bitmesi bir yana giderek daha da artıyor.

Dünya şimdi pandeminin tesirlerinden kurtulamadı. Ukrayna-Rusya savaşı derken artık de Ortadoğu’da savaşlar çıktı. Öbür yandan iklim değişikliğinin getirdiği sonuçlar besin fiyatları üzerinde büyük baskılar yapıyor.

Bu süreçte dünyada tedarik zincirlerinde önemli hasarlar oluştu ve bu durum besin üretimi ile taşıma maliyetlerinin yükselmesine neden oldu.

Dünyanın emtia simsarları, tüm bunları fırsat bilerek ortalıkta serbestçe cirit atmaya başladı. Bu nedenle dünyada da besin fiyatları arttı.

Gıda fiyatları global seviyede hafif düşme eğilimindeymiş üzere görünse de lojistik, güç maliyeti, personellik sarfiyatları, iklim üzere faktörlerden ötürü tedarik zincirinde kırılmalara yol açıyor. Bu da besin fiyatlarına yükseliş olarak yansıyor. Hakikaten bunlardan ötürü yani iklim, güç, yem, girdi maliyetleri, döviz hareketliliği ve gübre-ilaç fiyatlarından etkilenen enflasyonun 2024 yılında kendisini daha besbelli biçimde hissettireceğini gösteriyor.

Bu durum, her ülke için geçerli mi?

Hayır. Ancak ülkelerin en az yarısında besin enflasyonu yüksek bekleniyor. Maalesef Türkiye bu ülkelerin ön sıralarında geliyor.

Burada bir saptamayı yapmadan geçmemek gerekir. 2023’ün sonuna gerçek buğday, mısır, arpa ve soya fasulyesi fiyatları düşüşe geçti.

Fakat ortaya bu sefer de şöyle bir risk çıktı: Fiyatlar, arzda yaşanacak belirsizlikler ve daralmaların yanı sıra girdi maliyetlerindeki artış ile besin enflasyonu karşısında daha kırılgan hale geldi.

Tüm dünyada beklenen global sakinlik kaygısıyla üretim de daralırsa (örneğin, Asya’da su azalmasından ötürü pirinç üretiminde daralmalar bekleniyor) besin fiyatları çok daha süratli yükselebilir.

Bunun birinci fişeğini pirinç piyasasında gördük. Pirinç fiyatları 2023’te son 15 yılın en yüksek düzeylerine çıktı. Asya’nın birtakım ihracat merkezlerinde fiyatlar neredeyse yüzde 40-45 oranında arttı.

Türkiye’ye has durum nedir?

Girdi maliyetlerinde düşüş yaşanmaması, döviz kurlarında süratli yükselişler, dünya emtia borsalarındaki hareketliliğin getirdiği yansımalar nedeniyle 2024 yılında da besin enflasyonun yüksek çıkması bekleniyor.

Bu enflasyon, genel enflasyonun da üstünde çıkabilir ve bu da en çok düşük gelir grubundakileri çok daha fazla etkileyecektir.

Zaten et, süt üretimimiz bir türlü artmıyor. Fiyatların artması ile besin enflasyonu daha da fazla şiddetini gösterecektir.

Vatandaşın, besine erişim sorunu büyür mü? Kimi eserlerde miktarsal ya da arz istikametli problemler olur mu?

Aslında şu anda da bir erişim sorunu var. Türkiye’de yaklaşık 4 yıldır besin fiyatlarında yaşanan aralıksız artış var. Bu süreçte resmi datalara nazaran besin enflasyonu yüzde 70’lerde.

Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) açıkladığı dünya besin fiyatları ise son bir yılda yüzde 11 düştü.

Türkiye’de besin enflasyonunun TÜFE’den yani genel enflasyondan yüksek olması bilhassa dar gelirlileri güç durumda bırakıyor. Zira gelirinin, maaşının kıymetli kısmını besine ayırmak zorunda kalan dar gelirliler geçim kahrı yaşıyor ve besine erişimde ve de satın almada külfetler yaşıyor.

Aralık-2023 yılı datalarına nazaran, genel enflasyon yüzde 54 civarında iken, besin enflasyonu yüzde 66 çıkmıştır. Fiyat artışlarının genel enflasyon seviyesinde belirlendiği bir ortamda besin fiyatları bunun 12 puan üstünde çıkıyorsa, bu durum besine hem erişimi hem de alınabilirliği zorlaştırmaktadır denilebilir.

Bütün bunların üstüne 2024 yılı üretimindeki belirsizlikler de eklendiğinde problemler daha da derinleşebilir. Zira dünyada da global seviyede girdi maliyetleri, güç, lojistik alanlarında önemli maliyet artışlarının ortaya çıkabileceği ve bunun da üretimde arz daralmasına yol açabileceği belirtiliyor.

Türkiye’de artan üretici girdi maliyetleri, dövizdeki üst yanlışsız hareketlilik ve güç maliyetlerinde artışlar çiftçi davranışlarında değişiklik yaratabilir ve üretimden vazgeçmeler yahut eser deseninde değişiklikler yaşanabilir.

Üretim daralması bir yandan iç fiyatları artırabilir öteki yandan ithalata verilecek bedellerle fiyatlarda artışın negatif etkilenebileceği dikkate alınırsa 2024 yılı besin açısından güç bir yıl yaşatacaktır.

Sonuçta 2024 yılında önemli tedbirler alınmazsa (üretim planlaması, gerçek girdi dayanakları, üretime yönelik takviyeler gibi) vatandaşın daha az besine erişim durumunu ortaya çıkarabilir.