“Sorunlarınız bir şeyi bilmemenizden değil, o şeyden emin olmanızdan ancak bilginizin yanılgılı olmasından kaynaklanıyor.”
Bu teori Cornell Üniversitesi bilim adamları Justin Krueger ve David Dunning tarafından geliştirildi. Bilişsel çarpıklığın, insanların makul bir vazifesi yerine getirmek için yeterlilik yahut yetersizlik seviyelerini objektif olarak değerlendiremedikleri yahut gerçekte olduklarından daha uzman olduklarına inandıkları anda ortaya çıktığını tespit edebildiler.
Bu teori yaygın olarak “Aptallık Dağı” olarak bilinir. Urban Dictionary tarafından tanımlandığı üzere, “Çılgınlık Dağı”, bir mevzu hakkında konuşmak için kâfi bilgiye sahip olduğunuz, fakat tam bilgi toplamak yahut bahisle ilgili ek literatür okumak için kâfi bilgeliğe sahip olmadığınız bir yerdir.
Dunning-Kruger tesiri nedir?
Bu, kişinin gerçekte olduğundan daha akıllı ve daha ehil olduğuna inanmasını içeren üstbilişsel bir çarpıklıktır. Bu kavramdan birinci kere Krueger ve Dunning tarafından “Vakti Olmayanlar ve Farkında Olmayanlar: İnsanın Yetersizliğini Belirlemenin Ne Kadar Zorluk, Şişirilmiş Benlik Hürmetine Yol Açıyor” isimli çalışmalarında bahsedilmiştir.
Teori özünde, düşük niteliklere sahip şahısların eleştirel düşünmeyi bilmediklerini ve niteliklerinin ne kadar düşük olduğunu anlayamadıklarını gösteriyor. Bu onların bilginin tam olduğu ve yüksek yeterliliğe dair yanlış bir algı geliştirmelerine yol açar. Diğer bir deyişle bu, kişinin aptallığının boyutunu fark edemeyecek kadar aptal olduğu vakittir.
Dunning ve Kruger hipotezlerini nasıl test ettiler?
David Dunning ve Justin Kruger, iştirakçilerin bir dizi mizahi, mantıksal, bilimsel ve gramer testinden geçmesini sağlayarak teorilerini geliştirdiler. Araştırma sırasında bilim insanları, daima olarak en yüksek puanı alan iştirakçilerin kendilerini hafife aldıklarını fark ettiler.
Tersine, misyonda en makus performansı gösterenler testi eksiksiz bir formda geçtiklerine inanıyorlardı. Her testte, bilişsel yetenekler kötüleştikçe, her bir iştirakçinin kendi bilgilerini objektif olarak kıymetlendirme yeteneği de berbatlaştı.
Bir deneyde Dunning ve Kruger iştirakçilere makul tekno-bilimsel kavramlar hakkında ne bildiklerini sordu. Problem şu ki, bilim adamları kimi kavramları kendileri buldular. Çok sayıda denek foton ve merkezkaç kuvveti üzere tabirler hakkında bilgi sahibi olduğunu argüman etti. Fakat enteresan olan tıpkı bireylerin birebir vakitte paralaks levhalar, ultralipitler ve kollarin üzere hayali kavramları bildiklerinden de bahsetmeleriydi.
Keşif neydi?
Dunning ve Kruger, en tehlikeli durumun, insanların bir husus hakkında sırf yüzeysel bilgiye sahip olduğu durumlar olduğunu belirledi. Bu fikir, arka arda birkaç jenerasyondur insanlığa aşinadır. Böylelikle, 1709’da Alexander Pope, “Eleştiri Üzerine Bir Deneme” isimli kitabında şu ifadeyi yazmıştı: “Yarım bilgi tehlikeli bir şeydir.” Yahut komedyen Josh Billings’in tabiriyle, “Sorunlarınız bilmediğinizden değil, kesin olarak bildiğinizden, lakin bilginizin yanlış olmasından kaynaklanıyor.”
Maalesef burada kolay bir tahlil yok. Dunning’e nazaran berbat bir çalışanın beceriksizliğini fark etmesi için, sahip olmadığı uzmanlığa gereksinimi olacak.
Dunning ve Krueger, bir kişinin belli bir husustaki bilgisi arttıkça yahut yeni hünerler kazandıkça, kendi yeteneklerini daha az gurur verici bir formda değerlendirmeye başladığını gösterdi. Bu husus hakkında hala bilmediğiniz her şeyin farkına varırsınız. Ve bu büsbütün farklı bir çeşit bilişsel çarpıtmadır – sahtekarlık sendromu.
Etki tehlikesi
Birinin kendini aptal durumuna düşürmesini izlemek eğlenceli üzere görünse de, Dunning-Kruger tesiri hayli olumsuz sonuçlara yol açabilir.
Örneğin tabipler, en tesirli tedavi formülü olmasına karşın yaşlı insanların ağrıyı dindiren idmanları reddettiklerini bulmuşlardır. Her şey, antrenman sonrası ortaya çıkan kas rahatsızlığının sıhhatte bir bozulmaya işaret ettiği istikametindeki yanlışlı inançlarıyla ilgilidir.
Ya da daha önemli bir örnek: Hindistan’da bazen anneler ishal olan bebeklerine su vermiyorlar zira hastalığın nedeninin su olduğuna inanıyorlar.
Ve daha global bir örnek: Uzmanlar, 2008 krizinin, finansal okuryazarlığı çok düşük olan finansörlerin ve tüketicilerin çok itimadı nedeniyle meydana geldiğini öne sürüyor.
Çözüm
Elbette bir şeyi bilmediğinizi kabul etmek çok zordur. Örneğin dilbilgisi konusunda âlâ değilseniz yazım kurallarını çiğnediğinizi nasıl bilebilirsiniz? Muhtemelen her insan bir halde bilgisinin derinliğini abartıyor ya da gerçekte sahip olduğundan daha fazla hünere sahip olduğuna inanıyor. Bu nedenle, her ihtimale karşı, bakış açınızı yüksek sesle tabir etmeden evvel bilgileri denetim etmek daha yeterlidir.
