Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) 21 Aralık 2021 tarihinde uygulamaya soktuğu Kredili Mevduat Hesabı (KKM) ortadan geçen iki yılda iktisat için bir ‘canavar’ haline dönüşürken, bugün Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından yayımlanan rapor, KKM için yeni bir tehlikeyi gözler önüne serdi.
2 AY SONRA EN DÜŞÜK SEVİYEDE
28 Mayıs seçimlerinin akabinde Erdoğan tarafından iktisadın başına getirilen Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, TCMB Başkanlığı için Hafize Gaye Erkan ismini tavsiye etmişti. İki isim tarafından koordineli biçimde başlatılan KKM’yi tasfiye planı birinci etapta istenilen çıkışı sağlamış olsa da, KKM stoğunda bu hafta prestijiyle yaşanan düşüş yeni bir tehlikeyi ortaya çıkardı.
18 Ağustos tarihinde tarihi tepesini gören KKM havuzundaki toplam para, Resmi Gazete’de yayımlanan bildiriler aracılığıyla 700 milyar liranın üzerinde düşüş gösterirken, uygulamadaki erime suratının giderek düşmesi ekonomistler tarafından yeni bir tehlike olarak işaret edildi.
25 Eylül’de alınan TL dönüşümlü KKM’lere yönelik kısıtlayıcı kararın akabinde uygulamadan haftalık çıkışlar ortalama olarak 70 milyar liranın üzerine çıkarken, bu haftaki 24,3 milyar liralık düşüş son iki ayın en düşük düzeyi olarak iktisat idaresinde büyük bir huzursuzluk yarattı.
KKM’DE 2024 HAYALLERİ SUYA DÜŞMEK ÜZERE
Geçtiğimiz haftalarda yapılan açıklamalar ile KKM’deki erimenin suratından mutlu olduğunu belirten Bakan Şimşek, uygulamadaki tasfiyenin 2024 yılı prestijiyle tamamlanacağını belirtmişti. Haftalık düşüş suratının yüzde 1’in altına düşmesi ise KKM’deki tasfiye planlarını tehlikeye attı.
1 Aralık 2023 tarihli bankacılık datalarına nazaran düzenlenen raporda toplam KKM stoğu 2 trilyon 714 milyar 342 milyon liraya gerilerken, tasfiyenin durma noktasına gelmesine münasebet olarak dövizden dönüşümlü KKM hesaplarında rastgele bir çıkışın yaşanmadığı münasebet gösterildi.
Ekonomim.com müellifi Alaattin Aktaş, köşesinde yayınladığı “KKM’de beklenen çıkışın yarısı gerçekleşti” başlıklı yazısında kelam konusu tehlikeye dikkat çekerek, sistemden çıkışların beklenildiği kadar kolay gerçekleşmeyeceğini ve bu nedenle TCMB’nin yeni kısıtlamalara gidebileceği ihtarında bulundu.
İşte Aktaş’ın yazısından dikkat çekenler:
“Asrın ekonomik buluşu” kur muhafazalı mevduat doruğa 3.4 trilyon lirayla 18 Ağustos’ta ulaştı. Türk parasının bedelini dövize endekslemiştik ve “fena” halde liralaşıyorduk! Bu uğurda fiyatını tam olarak bilemediğimiz milyarlarca lira akıtılıyorsa da, birilerine çok değerli vergi avantajları sağlanmışsa da, olsun; dövizdeki artışı durdurmuştuk. Ya da o denli olduğunu sanıyorduk.
Mayıs seçimlerinden sonra iktidar el değiştirince(!) KKM de gözden düştü. KKM’nin, bu uygulamadan avantaj sağlayanlar dışında kamuya, hasebiyle tüm topluma büyük bir yük getirdiği görülüyordu lakin bu yükü yok edecek adımlar bir türlü atılamıyordu. Atılamıyordu; zira bu adımları destekleyecek tedbirler alınamıyordu. Nihayet yeni iktisat idaresi KKM yükünü hafifletecek uygulamaları yürürlüğe koymaya başladı. En son emel alışılmış ki KKM’yi, bu ucube uygulamayı tümüyle ortadan kaldırmaktı; fakat bu vakit içinde mümkün olabilirdi.
Bu çerçevedeki en kıymetli düzenleme hiç kuşku yok ki eylül ayının sonunda alınan karardı. Bu kararla direkt TL cinsinden açılan kur muhafazalı mevduat hesaplarında taban faiz şartı kaldırıldı. KKM hesaplarına, uygulamanın başladığı 2021’in aralık ayından beri Merkez Bankası’nın siyaset faizinin altında faiz uygulanamıyordu, taban faiz buydu.
TL cinsi hesaplardaki minimum faiz şartı kaldırılıyordu lakin tasarruf sahibinin her durumda kur artışı kadar getiri elde etmesi de garanti altına alınıyordu. Bu mevzuyu muhtemel senaryolarla birlikte bu köşede 26 Eylül’de yazmıştım.
640 MİLYAR LİRALIK AZALMA
Kur muhafazalı mevduatın tepeye 18 Ağustos’ta ulaştığını belirttim. Bu tarihten sonra azalma başladı ve bu azalma TL cinsi hesaplardaki faiz tabanının kaldırılmasıyla hızlandı.
Merkez Bankası taban faizi kaldırdığında siyaset faizi yüzde 30’du ve bu hesaplara en az bu seviyede faiz uygulanıyordu, fakat minimum faiz kararıyla birlikte bankalar TL cinsi KKM hesaplarının faizini süratle aşağı çekti.
Eş vakitli olarak olağan TL mevduat faizi de yükselme eğilimine girdi. Üstelik kurda da o eski “güzel artış günleri” geride kalmıştı. Tasarruf sahibi KKM’yi terk etmeye başladı.
İşte 18 Ağustos’tan 17 Kasım’a kadar geçen müddette yaşanan azalma 640 milyar lirayı buldu.
YARISI GİTTİ SAYILIR
KKM’nin ne kadarının TL cinsinden açılan hesaplardan, ne kadarının DTH dönüşümlü hesaplardan oluştuğu nedense devlet sırrı üzere saklanıyor. Lakin TL-DTH istikrarının yüzde 40’a, 60 olduğu varsayım ediliyor.
Buna nazaran 18 Ağustos’taki 3.4 trilyon liralık KKM’nin 1.3-1.4 trilyon lirası direkt TL cinsi hesaplardan oluşuyordu. Üç aylık devirde de bu meblağın yarısı sistemden çıkmış oldu, geriye bir o kadar daha fiyat kaldı.
Tabii ki bu varsayım, son üç aydaki 640 milyar liralık azalmanın tümünün TL cinsi KKM hesaplarından oluştuğu varsayımına dayanıyor.
Bu varsayıma nazaran KKM en fazla 2.2 trilyon liraya kadar azalıp o seviyede kalacak demektir.
DÖVİZ DÖNÜŞÜMLÜYE YETERLİ FAİZ
Asgari faiz şartının kaldırılması sadece TL cinsinden açılan hesapları kapsıyor, bunu bir defa daha vurgulamak gerek. Döviz dönüşümü yoluyla açılan KKM’de (DDKKM) minimum faiz şartı devam ediyor. Minimum faiz de siyaset faizi. Münasebetiyle 24 Kasım’dan itibaren yenilenen ve yenilecek bu hesaplara yıllık bazda yüzde 40 faiz uygulanacak.
Bu hesaplarda da vadenin tartıyla üç ay olduğu dikkate alınırsa üç aya denk düşen faiz yüzde 10. Üstelik KKM’de elde edilen faizde stopaj kesintisi yok, yani bu yüzde 10 faiz, net.
Belli ki döviz kuru seçime kadar çok yükselmeden götürülmek istenecek. Hasebiyle döviz üç aylık devirlerde yüzde 10’dan az artış gösterdiği takdirde ortadaki fark faiz olarak alınabilecek.
