“Bilmeseydim yoksullar niye yoksuldur, zenginler niye güçlü.
Ve neden uzunluğuna palavra söylenir halka?
Sonra iki ellerimi pantolonumun cebine sokup bütün müzikleri deneseydim ıslıkla aya karşı.
Bakkal borcu, taksit, kasap faturası, telefon fiyatı, elektrik…
Hiç biri uğramasaydı semtime.”
Çetin Altan-Cendere
Gelişmiş ülkelerde kişi başına gelir yılda %2 civarında artıyor, dünyanın geri kalanında bilhassa Afrika ve Çin hariç Asya’nın geri kalanı bu uçurumu kapatmak için bundan daha süratli büyümek zorunda. Asya ve Latin Amerika’daki birçok fakir ülkenin altmış yılda gelişmiş ülkeleri yakalayabilmek için yılda kişi başına %4,3 oranında büyümesi gerekiyor. Bunun olabilmesi içinse, toplam GSYH’larının altmış yıl boyunca en az %6 oranında büyümesi lazım. Öbür türlü gelişmiş ülkelere yetişmeleri imkânsızdır.
Ne var ki tarihte bu kadar uzun mühlet devam eden süratli ekonomik büyümeyi sürdürebilen ülkelerin sayısı hayli hudutlu. Örneğin, 1955 ile 2005 ortasında, bu başarıyı elde edebilen yalnızca on ülke bulunmaktaydı. Bunlar ortasında Umman, Botswana ve Ekvator Ginesi öne çıkar; bu ülkelerde bu devirde değerli petrol ve elmas rezervleri keşfedilmiş, bu kaynaklar ekonomik büyüme için katalizör rolü oynamıştır.
Singapur ve Hong Kong üzere kent devletleri de dikkat caziptir. Bu ülkelerdeyse, köylü tarım bölümü olmaması ve yatırımların artması durumunda göçmenlerin kenti istila etme riskinin düşük olması üzere özellikleri ekonomik kalkınmalarına imkân yaratmıştır. Bu durum, fiyat emeği talebinin büyüme oranıyla uyumlu bir biçimde artmasına ve refahın daha adil bir halde dağılmasına imkan sağlamıştır.
Diğer taraftan, büyük tarım bölümlerine sahip olsalar da Japonya, Güney Kore, Tayvan ve Çin üzere ülkeler, bilhassa 1928 ile 1970 ortasında, kişi başına gelirin %4,5 büyüdüğü periyotta, ekonomik büyüme konusunda değerli adımlar atmışlardır. Bu büyüme, büyük ölçüde tarım kesimlerinde verimli bir dönüşüm yaşanmasından kaynaklanmıştır.
(Fotoğraf: Dr. Altar Kaplan)
Ekonomik büyümenin farklı bir örneği de Sovyetler Birliği’nde yaşanmıştır. İkinci Dünya Savaşı devri dışarıda bırakıldığında, 1928’den 1970’e kadar olan müddet zarfında kişi başına gelir %4,5 oranında büyümüştür. Bu durum, planlı iktisadın bariz bir tesiri olarak görülebilir.
Temelde tüm bu ülkeler, Batı ile ortalarındaki arayı kapatmak için üç değerli alanda gayret sarf etmek durumunda kaldılar, bunlar sırasıyla; eğitim, sermaye ve verimlilik, olarak sayılabilir. Kitlesel örgün eğitim siyasetleri, bu ülkelerin sermaye birikimi ve verimlilik açısından Batı ile ortasındaki arayı kapatmalarına büyük ölçüde katkıda bulundu. Bu periyotta, maliyet açısından faal bir yapı oluşturamasalar da, bu ülkeler büyük ölçekli ve sermaye yoğunluğu gerektiren teknolojileri benimsemeyi başardılar.
Aynı vakitte bu ülkeler, Amerikan üretimine ziyan vermek değerine değil, bilakis global pazarlara entegre olma ve rekabet güçlerini artırma yolunu seçerek, çağdaş teknolojiyi benimsemekte ve ekonomik büyümeyi sürdürmekte başarılı oldular. Bu strateji, Latin Amerika’nın karşılaştığı verimsizlik sıkıntılarından kaçınmalarını sağladı.
Robert C. Allen’in “Küresel İktisat Tarihi” kitabında da ayrıntılandırdığı halde bu ülkelerin attığı adımların hangisinin en faal olduğu sorusu, geniş kapsamlı bir tartışmanın merkezindedir. Ekonomik kalkınma sürecinde başarılı olmuş siyasetlerin öteki ülkelere aktarılıp aktarılamayacağı konusu her ülkenin kendine has ekonomik, toplumsal ve kültürel dinamiklerine bağlı olarak karmaşık ve tahlili net olmayan bir sıkıntıdır. Bu, ekonomik kalkınma siyasetlerinin küresel seviyede nasıl kıymetlendirilmesi gerektiği konusunda geniş çaplı bir tartışmayı da beraberinde getirmekte, üzerinde net bir konsensüs sağlanamamaktadır.
Yine de yapısal olarak kesin olan şeyler yok mu derseniz, isterseniz bu soruyu nüktedan bir biçimde, Demirel ile İnönü ortasında yaşanmış bir olayı size aktararak cevaplayayım. Şöyle ki:
Seçimlerden %50 oy alarak başbakan olan Süleyman Demirel, meclisin birinci günü meclis binasında İsmet İnönü ile karşılaşır. İnönü kendisine, “Meclisin kaç merdiveni var Süleyman biliyor musun?” diye sorar.
Demirel karşılık verir; “Bilmiyorum…” Beklemediği bir soru karşısında yanıtsız kalan Demirel, bu durum karşısında içten içe bozulmuştur.
Birkaç gün sonra mecliste yine İnönü’nün yanına giden Demirel kulağına eğilerek; “Efendim, meclisin 220 merdiveni var!” der. Kime saydırdın? diye sorar İnönü.
Demirel; “Bizzat ben saydım efendim!” der ve bunun üzerine İnönü’den tarihi bir kelam duyar; “Bak Süleyman, önder odur ki sıkıntı işlerle uğraşsın. Önder kolay işleri kendi yapmaz. Bak mesela ben meclisin kaç merdiveni olduğunu bilmiyordum. Sana saydırdım…”
Gelişmiş ülkelerin ekonomik kalkınma süreçleri de kabaca buna benzeri. Katma bedeli yüksek dallarda uzmanlaşırken, düşük olan dallardan çekilirler. Vaktinde sanayi ihtilalini dokuma kesimi üzerinden gerçekleştiren İngiltere’nin ilerleyen süreçte yükünü katma kıymeti yüksek öteki dallara kaydırması bunun en tipik örneğidir.
Gelgelelim başlıkta belirtilen sorunun yanıtına yönelik olarak, Türkiye ve Almanya’nın ekonomik yapılarını karşılaştırmak hedefiyle, her iki ülkenin temel ekonomik göstergelerini incelemek yararlı olacaktır.
2023 yılında, nüfus ve toprak büyüklüğü açısından benzeri özelliklere sahip olan Türkiye ve Almanya’nın Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) kıymetleri karşılaştırıldığında, Türkiye’nin GSYİH’sı 1.154 trilyon dolar olarak tespit edilirken, Almanya’nın GSYİH’sı yaklaşık 4.12 trilyon dolar düzeyinde bulunmuştur. Tıpkı periyot için, kişi başına düşen nominal GSYİH Türkiye’de 13.383 dolar olarak hesaplanırken, Almanya’da bu paha 40.000 ila 45.000 dolar aralığında gerçekleşmiştir.
Rakamlarla sizi boğmamak için şu cümleyi kurmakla yetineyim; tüm bu ekonomik dataların yanı sıra Almanya’da enflasyon oranı, işsizlik oranı, kamu borcu üzere ekonomik bilgiler de Türkiye’den daha düşük. Yani Almanya’nın Türkiye’den daha güçlü bir iktisada sahip olduğu matematiksel bir gerçek. Doğrusu bu makasın kapanabileceği de pek mümkün görülmüyor.
Peki hakikaten Almanya bizi neden kıskanıyordur. Olsa olsa yapmaya değil saymaya olan tutkumuz nedeniyle olabilir, maalesef ötesi gelmiyor aklıma tahminen sizin geliyordur…
Dr.Altar Kaplan
