Sabah Gazetesi’nden Hazal Ateş’in haberine nazaran çalışma saatleri yaklaşık yüz yıldır dünyanın birçok ülkesinde 8 saat uygulanıyor. İş Kanunu’na nazaran Türkiye’de genel çalışma müddeti haftada 45 saat, memurların çalışma müddeti ise haftalık 40 saat uygulanıyor.

Bu saatlerin üzerinde çalışılması “fazla çalışma”ya giriyor. Pandemi sonrası esnek ve uzaktan çalışma yollarının yaygınlaşması nedeniyle çalışma saatleri müddetlerinin azaltılması dâhil farklı formüller üzerinde duruluyor.

Çalışma müddetlerinin uygulama biçimleri İş Kanunu’na Ait Çalışma Müddetleri Yönetmeliği ile düzenleniyor. Teknolojik değişim ve ünite verimliğindeki artış dikkate alınarak çalışma müddetlerinin tekrar belirlenmesi Meclis’in de gündeminde bulunuyor.

Meclis Araştırma Hizmetleri Başkanlığı’nın araştırmasında çalışma saatlerinin tarihi olarak azalma eğiliminde olduğuna dikkat çekiliyor.

Araştırmada, çalışma müddetlerinin düzenlenmesine yönelik uğraşların maksadının, uzun çalışma mühletlerine mahzur olunarak iş gücünün korunması ve böylelikle halk sıhhati, verimliğe katkı sağlamak ve ailelere daha uzun vakit ayırma olduğu belirtiliyor.

İşte fazla mesai ile ilgili merak edilen soruların karşılıkları:

Peki haftalık çalışma mühleti nedir, gece vardiyasında fazla çalışma sonu var mı?
Yasal olarak haftada en çok 45 saat çalışılabiliyor. Mukavele ya da işyerindeki uygulamaya nazaran çalışılan günler 5×9 biçimde eşit bölünebilir. İşyerinde haftanın çalışılan günlerine günde 11 saati geçmeyecek halde farklı da dağıtım yapılabilir. Patron ve emekçi ortasında bunun altında çalışma mühleti de belirlenebilir.

Fazla çalışma konusunda dava yoluna gidilirse ispat yükümlülüğü kimde?
Çalışanın fazla mesaiye kaldığını ispatlaması gerekiyor. Çalışanın imzasını taşıyan bordro, giriş çıkışı gösteren evraklar, işyeri kayıtları kanıt olarak kabul edilebiliyor. Fazla çalışma yazılı olarak belgelenemiyorsa şahit gösterilebiliyor. Fazla çalışma alacakları için beş yıllık vakit aşımı bulunuyor

Fazla mesai için para yerine müsaade kullanabilir miyim?
İş Kanunu’na nazaran patron tatil ve müsaade günlerinde özgür vakit kullandıramıyor. Çalışan isterse yaptığı günlük çalışma sürelerindeki çalışma için artırımlı fiyat alabilir ya da özgür vakit kullanabilir. Fazla çalıştığı her saate karşılık 1.5 saati hür vakit olarak kullanabilir. Bunun için yazılı müracaat zaruriliği bulunuyor

İşveren çalışma müddetini günlere nazaran farklı belirleyebilir mi?
Çalışma müddetinin haftanın çalışılan günlerine farklı halde dağıtılmasına denkleştirme deniliyor. Emekçi ve patronun mutabakatı ile yani iş mukavelesi ya da toplu iş mukaveleleri ile haftalık çalışma mühleti haftanın çalışılan günlerine dağıtılabilir.

Denkleştirme yapılan işyerlerinde 2 aylık müddet içinde haftalık çalışma müddeti, olağan haftalık çalışma müddetini aşamaz. Denkleştirme mühleti toplu iş mukavelesiyle 4 aya kadar çıkartılabilir. Turizm kesiminde de bu mühlet 6 aya kadar uzatılabiliyor.

Günde 7.5 saat çalışanların orta dinlenmesi ne kadar? Mesai hesabında dikkate alınıyor mu?
Ara dinlenmeler fazla mesaide hesaba dâhil edilmiyor. Örneğin, 08:00-20:00 saatleri ortası çalışılıyor ve günde toplam 1.5 saat orta dinlenmesi kullanılıyorsa günlük çalışma müddeti 12 saat değil 10.5 saat olur. İş Kanunu’na nazaran orta dinlenme müddeti yarım saat olup patron isterse bunu uzatabiliyor. Günde 7.5 saatten fazla çalışanın orta dinlenmesinin en az bir saat olması gerekiyor.

Hükümetin çalışma müddetlerinin kısaltılmasına yönelik bir çalışması, hazırlığı var mı?
Çalışma müddetleri milletlerarası mukaveleler kapsamında düzenleniyor fakat ülkelerin ulusal mevzuatlarına nazaran değişkenlik gösterebiliyor. Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı da toplumsal güvenlik mevzuatını yeni jenerasyon esnek çalışma hallerine uyumlu hale getirmek için çalışma yapıyor.

Çalışma saatlerini aşağı çekecek uzaktan, kısmi ve süreksiz müddetli çalışmalarla iş dünyasının muhtaçlıkları ve iş-özel hayat istikrarı gözetecek mevzuat düzenlemeleri süratli ve tesirli bir biçimde hayata geçirilecek. Bu kapsamda kimi ülkelerdeki çalışma saatlerinin kısaltılması, çalışma modelleriyle ilgili tecrübeler de inceleniyor.

Meclis’in çalışma ve dinlenme mühleti uygulamalarına ait araştırmasında dünya örneklerine yer veriliyor mu?
Meclis araştırmasında, Türkiye, Fransa, Almanya, İngiltere, İsveç üzere birçok ülkedeki uygulamalara yer verildi. Buna nazaran, Fransa’da yasal haftalık çalışma mühleti 35 saat, Belçika, Avustralya’da 38 saat, İsveç 40 saat, İngiltere’de fazla mesai dâhil 48 saati geçemiyor.

Portekiz ve Danimarka’da kimi kentlerde, İspanya’da 250’den az çalışan şirketler 4 günlük mesai uygulamasına geçti. Çalışma müddetlerinin sonlandırılmasının ekonomik, toplumsal, teknik bir mecburilik olduğu ve bunun tarafların iradesine terk edilemeyeceği belirtiliyor.

Fazla mesai fiyatı birebir fiyatta mı ödeniyor? Kıdem tazminatında hesaba katılıyor mu?
Çalışılan her bir saat için verilen fiyat, olağan çalışma brüt fiyatının saat başına düşen ölçüsü yüzde 50 yükseltilerek ödeniyor. Fazla çalışma fiyata dâhil edilirken, kıdem tazminatında da hesaba katılıyor. İş Kanunu’na nazaran fazla çalışma için çalışanın onayı gerekiyor.

Fazla çalışma yapmak istemeyen işçi daha evvel verdiği onayı 30 gün evvelce bildirmek kaydıyla geri alabiliyor. Fazla çalışma müddetinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamıyor. Yüksek Yargı kararına nazaran bu süreyi aşan fazla çalışma fiyatının çalışana ödenmesi gerekiyor.