Enflasyonla çaba kapsamında para siyasetinin giderek sıkılaşması, ihracatta bir müddettir devam eden kan kaybıyla birleşince sakinlik yeterlice gün yüzüne çıktı. Piyasa dataları yeni sipariş, ihracat, üretim ve istihdamda kırmızı alarm verirken; şirket açılışlarındaki düşüş de iş yapma iştahının kaçtığını ortaya koyuyor.

Dışarıda düşük talep-yüksek fiyat, içeride ise sıkı para siyasetlerinin tesiriyle frene basan gerçek kesimde ibre geriye hakikat geliyor. İmalat PMI’ın son 5 ay, İhracat İklim Endeksi’nin de son 3 ayda 50 eşik kıymetin altında seyretmesi, piyasa şartlarındaki bozulmayı en net biçimde ortaya koyarken, imalat endüstrinde kapasite kullanım oranı da düşük ritimle seyrediyor. Yılın 10 ayında kurulan şirket sayısının geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran %5,7 düşmesi, buna rağmen kapanan şirket sayısının %3,3 artması piyasadaki iş yapma iştahının da düştüğünü ortaya koyuyor.

SİPARİŞLER DÜŞTÜ, ÜRETİM YAVAŞLADI

Ekonomim’den Merve Yiğitcan’ın haberine nazaran, piyasanın nabzını yakından ölçen İSO Türkiye İmalat PMI, kasımda bir evvelki aya nazaran 1,2 puan daha gerileyerek 47,2 olarak gerçekleşti. Endeksin, üst üste beşinci ayda da 50,0 eşik pahasının altında kalması, faaliyet şartlarında gözle görülür bir yavaşlamaya işaret ederken, kelam konusu yavaşlama son bir yılın en besbelli seviyesinde gerçekleşti. Raporda, “Hem yurt içi hem de yurt dışındaki durağan piyasa şartları, son çeyrek ortasında yeni siparişlerin ivme kaybının sürmesine ve böylelikle Kasım 2022’den bu yana en sert yavaşlamanın kaydedilmesine yol açtı” sözleri dikkat çekti. PMI raporuna nazaran, kasım ayında satın alma faaliyetlerinin yanı sıra firmaların girdi ve hem de sonuncu eser stoklarında da azalma gözlendi. 10 bölümün 7’sinde üretimde düşüş yaşanırken; kara ve deniz taşıtları, besin eserleri ve metalik olmayan mineral eserlerde artış görüldü.

SANAYİ ÜRETİMİ TEMMUZDAN BU YANA DÜŞÜŞTE

TÜİK tarafından açıklanan Sanayi Üretim Endeksi’ne bakıldığında ise, sanayi üretiminin eylülde yıllık yüzde 4 arttığı görülüyor, buna rağmen ölçüm yapılan son 3 ayda aylık bazda yaşanan düşüşler olumsuz sinyal veriyor. Endekste aylık bazda temmuzda %0,4; ağustosta % 0,8; Eylülde de %0,1 düşüş ölçüldü.

İHRACAT YERİNDE SAYIYOR

İSO Türkiye İmalat PMI üzere İSO İhracat İklim Endeksi de kırmızı alarm veriyor. Ekim’de 48,5’e gerileyen endeks üst üste üçüncü ayda da 50,0 eşik kıymetin altında kalırken, dış talep şartlarında yılbaşından bu yana en besbelli bozulmaya işaret etti. Son aylarda olduğu üzere, zayıfl ık tekrar büyük ölçüde Avrupa’daki ana ihracat pazarlarında yavaşlamadan kaynaklandı. TİM’in sayılarına nazaran, Ocak-Kasım devrinde ihracat yerinde sayarak, %0,7 artışla 255,8 milyar dolar oldu.

PERAKENDE SATIŞLAR SÜRAT KESTİ

İçeride sakinliğin sinyallerini en âlâ veren ölçümlerden biri de tekrar TÜİK tarafından açıklanan Perakende Satış Endeksleri… Sabit fiyatlarla perakende satış hacmi eylülde bir evvelki yılın birebir ayına nazaran %13,8 arttı. Tıpkı ayda besin, içecek ve tütün satışları %13,8, besin dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) % 18,6 arttı, otomotiv yakıtı satışları ise %1,5 azaldı. Burada dikkat çeken öge yıllık bazda artış suratının yavaşlamaya başlaması… Aralık 2022’den bu yana yıllık bazda artış oranları en düşüğü %21,41, en yükseği ise %31,7 ölçülürken; endekse son iki aydan bu yana yıllık artış suratı %20’nin altına düşmüş durumda.

İŞ YAPMA İŞTAHI KALMADI

Tüm bunların yanında piyasanın yeni iş yapma iştahında da önemli bir düşüş kelam konusu. Bunu TOBB’un her ay açıklanan kurulan-kapanan şirket istatistiklerinde görmek mümkün. 2023’ün 10 ayında kurulan şirket sayısı, geçen yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 5,7 azalırken, kurulan gerçek kişi ticari işletme sayısı ise yüzde 24,2 oranında azaldı. Bu periyotta kapanan şirket sayısı yüzde 3,3 artarken, kapanan gerçek kişi ticari işletme sayısında da yüzde 13’lük bir artış yaşandı.

TÜKETİCİNİN ‘GELGİTLERİ’ DÜŞÜŞ SURATINI FRENLİYOR

Tüm piyasa bilgilerinin yavaşlamayı gösterdiğini, alandan gelen açıklamaların da bunu desteklediğini söyleyen Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, “Aslında beklenen bir durum gerçekleşmeye başlıyor” tespitinde bulundu. Siyaset faizinin sıkılaşmaya başlamasıyla kredi faizlerinde de hayli yüksek artışlar gözlendiğini, bunun da iktisadın arz tarafını epeyce kısıtladığına işaret eden Aslanoğlu, yanı sıra yatırım ve büyüme iştahını da ‘doğal olarak’ azalttığını söyledi. Birebir vakitte mevduat faizlerindeki artışın gerçek tarafa da dönmeye başlamasıyla tüketim tarafının da kısıldığını, bunun da talebi düşürdüğünü anlatan Aslanoğlu, “Ama bence şimdi mevduat faizleri, talebi düşürecek duruma gelmedi. Tüketici ‘gelgit’ yaşıyor. Ki bence piyasanın daha aşağı gitmesini engelleyen da tüketicinin bu gelgitleri; kampanya ve promosyonlara verdiği yansılar… Önümüzdeki süreçte talep tarafında azalmanın daha fazla görüleceğine dikkat çeken Aslanoğlu, “Ekonomideki yavaşlama daha fazla olacak. Yavaşlamasını kimse istemez fakat enfl asyonla çaba için gerekli. Bizim orta vadede, yani 2025 ve sonrasında daha istikrarlı ve sürdürülebilir büyümeye geçebilmemiz için bu eşiği aşabilmeliyiz” dedi.

FİNANS, GERÇEK BÖLÜM VE KAMU KOORDİNELİ GİTMEL

Türkiye iktisadının 2002’deki dezenflasyon sürecinde yaşadığı daralmayı ve sonrasında 2007’ye kadar imza attığı büyümeyi hatırlatan Aslanoğlu, kelamlarını şöyle sürdürdü: “Biz yeniden bu türlü bir eşiği atlamayı başarabiliriz, fakat ıslahat gerekiyor… Yalnızca para siyaseti yetmeyecektir, ekonomik ve iktisat dışı birçok ıslahat gerekiyor. Maliye siyasetinin süratle tasarruf tarafına yönelmesi gerekiyor bu süreçte. Atılacak çok adım var lakin bu sakinlik kaçınılmaz şu an. Şirketlerin bu manada likiditelerine dikkat etmesi, talep şartlarının yavaşlayacağını hesaba katarak kendi hazırlıklarını yapması kıymetli. İktisat idaresi de burada zorda kalan ve aslında kendilerinden kaynaklanmayan bu enflasyonist süreçle uğraş eden şirketlere azamî dayanağı vermesi kıymetli. Bunun olması içinde kamunun da çok tasarruf etmesi lazım. Sakinlik ve daralma devirlerinde gerçek dalda zorlanan kimi firmaların işi bırakması yahut istihdam çıkışlarını artırması beklenebilir. Zorda kalan şirketlerin bulaşma tesiriyle genel ekonomiyi olumsuz etkilememesi için, finans, gerçek kesim ve iktisat idaresinin çok koordineli bir halde gitmesi gerekiyor.”

İŞ DÜNYASI NE DİYOR?

DÜŞÜK TEKNOLOJİ İŞLERDE REKABET BAHTIMIZ KALMADI

Ege İhracatçı Birlikleri Koordinatör Lideri Jak Eskinazi, bilhassa düşük ve orta düşük teknolojili kesimlerde işlerin daha makûs gittiğini söylerken, bilhassa Uzakdoğulu rakiplere ve ucuz ülkelere kaptırılan pazar hisselerinin arttığını belirtti. İnsan emeği yüksek olan imalatlarda Türkiye’nin rekabet bahtının hiç kalmadığını anlatan Eskinazi, “Bizdeki orta yüksek ve yüksek teknolojili işlerde durum üzücü değil. Artık yeni yatırımlar yapılacak buralara yapılması gerekiyor. Katma bedeli ve verimliliği yüksek işlere yönelmeli firmalar. Sakinliği aşmak için bu şart” dedi. İşletmelerin önündeki en büyük sorunun finansman kaynaklı olduğuna işaret eden Eskinazi, “Hem içeride hem dışarıda taleple ilgili sorunlar var. En büyük kasvetimiz ise enflasyon. 1 – 1,5 sene dişimizi sıkacağız bu enflasyonu ortadan kaldırmadık için, aksi halde enflasyonu tek haneye indirmeden hiçbir şey yapamayız” diye konuştu.

2024 YILI, 2023’TEN DAHA KOLAY BİR YIL OLMAYACAK

İstanbul Mobilya, Kağıt ve Orman Eserleri İhracatçıları Birliği İdare Heyeti Lideri Erkan Özkan, şu anda içeride enflasyonu düşürmek için atılması gereken adımların atıldığını, bunun da işleri yavaşlattığını söyledi. Dışarıda da sakinliğin devam ettiğine işaret eden Özkan, finansman musluklarının açılmasına karşın yüksek maliyetinden dolayı kullanımının kısıtlanmasının gerçek dalı zorladığını kaydetti. “Şu anda endüstricinin yüzde 10-20 ile para kazanıp yüzde 50 ile kredi alma ihtimali yok” diyen Özkan, firmalarının karlılıklarının çok fazla eridiğini, bu sakinlik sürecinde işletme sermayesini koruyamayan tüm firmaların risk altında olduğunu, birebir vakitte çok sayıda çalışanı olan firmaların da durumunun kritik olduğunu kaydetti. Mobilya bölümünde işlerin bu yıl yaklaşık yüzde 20 civarında düştüğünün altını çizen Özkan, “2024, 2023’ten daha kolay bir yıl olmayacak” diye konuştu.

EŞ DOST BİLE ARTIK FİYATLARIMIZI YÜKSEK BULUYOR

Karton Ambalaj Sanayicileri Derneği (KASAD) Lideri Alican Duran, ambalaj kesiminde ilaç firmalarına çalışanların dışında firmaların hem iç piyasada hem de ihracatta düşüşte olduğunu söylerken, “Tonaj olarak konuşursak bu yıl geçen yılın yüzde 7-8 aşağısındayız. Hammadde fiyatlarının aşağı indiği düşünülürse, bu düşüş cirosal olarak daha da fazla” dedi. Yalnızca ambalajda değil birçok kesimde Türkiye’nin Avrupa’ya için çok değerli kaldığını anlatan Duran, “Şu anda temel sıkıntımız fiyatlarımızın Euro ve dolar bazında bizi ihracatta rekabetçilikten uzaklaştırması… Eşimiz dostumuz da gelse daha evvel çok makul fiyat buldukları Türkiye’yi artık değerli buluyorlar. Birçok bölümdeki bu fiyat köpüğü düzelmeli. Bu düzelirse işler lakin tekrar başlayabilir” dedi. Bu devirde sağlıklı ve geleceği olan şirketleri yaşatmak için bankalara da misyon düştüğünü söyleyen Duran, “Bankalar ‘garantici’ değil ‘seçici’ olmalı. Paraya muhtaçlığı olmayan şirketlere para vermek bir model değil. Para verildiğinde yaşayabilecek, geleceği olan şirketlere vermek asıl siyaset olmalı” sözlerini kullandı.

patronlardunyasi.com