Uzay misyonları, Dünya’nın sonlarını aşma dileğiyle başlatıldı. Ay, Güneş Sistemi’ndeki gezegenler ve öbür galaksiler hakkında edinilen bilgiler, uzayın derinliklerini keşfetme uğraşlarıyla gün geçtikçe zenginleşiyor.
Türkiye’nin de bu macerada yer almak için yıllardır üzerinde durduğu çalışmalar, gönderdiği uydulardan sonra, son olarak Türk pilot Alper Gezeravcı’nın milletlerarası misyon ile yeni bir adım atıldı.
İnsanlığın uzay seyahati, 67 yıl evvel SSCB’nin “Sputnik 1” yapay uydusunun dünya yörüngesine fırlatılmasıyla resmen başladı. Birinci yapay uydunun 1957’deki fırlatılmasının akabinde, Güneş Sistemi ve uzay, ayrıntılı bir biçimde incelendi ve bu süreçte binlerce gezegen ve yıldız keşfedildi.
Uzay araştırmalarındaki çeşitli kilometre taşları ve elde edilen kıymetli gelişmeler, insanlığın kainatın sırlarını çözme konusundaki kararlılığını yansıtıyor.
Uzaya çıkan birinci insan
Sovyet kozmonot Yuri Gagarin, 12 Nisan 1961’de “Vostok 1” uzay mekiğiyle Dünya yörüngesini 108 dakika boyunca turlayarak uzaya çıkan birinci insan oldu.
Öte yandan, ABD Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA), tıpkı yıl “Merkür Projesi” kapsamında geliştirdiği mekiklerle evvel maymunları daha sonra astronot Alan Shepard’ı uzaya gönderdi. Lakin Shepard Dünya’nın yörüngesine ulaşamadı.
Bu denemenin akabinde astronot John Glenn, 20 Şubat 1962’de Dünya’nın yörüngesine erişen birinci Amerikalı oldu.
Uzay istasyonları kurulmaya başlanmadan evvel Rus kozmonot Valeri Bykovsky, 14-19 Haziran 1963’te Vostok 5 uzay aracıyla en uzun solo uzay uçuşu rekorunu 4 gün 23 saat ile elde etti.
Apollo 11 misyonu: “İnsan için küçük, insanlık için büyük bir adım”
ABD, 20 Temmuz 1969’da “Apollo 11” misyonu kapsamında Neil Armstrong, Edwin Aldrin ve Michael Collins’i Ay’a yolladı.
Ay’a ayak basan birinci insan olarak tarihe geçen Armstrong, Ay’a adım atarken sarf ettiği “İnsan için küçük, insanlık için büyük bir adım” kelamıyla de akıllara kazındı.
NASA’nın “Apollo” programı kapsamında 12 kişi yüzeyine inerken, program “Apollo 17” misyonuyla 1972’de son buldu.
Uzaya çıkan birinci insan Gagarin ve Ay’a ayak basan birinci kişi Armstrong’un akabinde uzun vadeli uzay misyonları için de adımlar atılmaya başlandı.
Ayrıca uzay istasyonları kurulmadan evvel en uzun uçuş 18 gündü ve bu 1970’de rekor olarak kabul ediliyordu. Uzay araçlarının küçük boyutlu olması, temel gereksinimlerin depolanamaması ve tıbbi nezaret üzere imkanların kısıtlı olması nedeniyle o periyotta uzayda uzun mühlet kalma imkanı bulunmuyordu.
İlk deneysel uzay istasyonu 1971’de kurulan Salyut 1’di. 1970’li ve 1980’li yıllarda birçok uzun müddetli misyona konut sahipliği yapan Salyut’ta en uzun mühlet kalma rekoru 237 güne kadar ulaştı.
SSCB tarafından 1986’da birinci modülü uzaya gönderilen Mir istasyonu, operasyonel olduğu 15 yıllık süreçte birçok uzun periyodik misyona konut sahipliği yaptı ve insanların uzay seyahatinde tek seferde uzayda kalma rekoru 438 güne yükseldi. Bu rekor kozmonot Valeri V. Polyakov tarafından Mart 1995’te elde edildi.
Sovyetler’in Venüs misyonu: “Venera 7”
SSCB tarafından Venüs’e fırlatılan iki uzay aracından biri olan “Venera 7”, Aralık 1970’te Venüs’e indiğinde öbür bir gezegene yumuşak iniş yapan ve oradan Dünya’ya data akışı sağlayan birinci uzay aracı oldu.
Misyonun hedefi Venüs’ün atmosferinden data sağlamak, gezegenin yüzeyine iniş yapmak ve inişin akabinde data transferine devam etmekti.
NASA’dan Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün misyonları: Voyager
Temel vazifeleri Jüpiter ve Satürn’ü incelemek olan NASA’nın “Voyager 1” ve “Voyager 2” uzay araçları 1977’de uzaya fırlatıldı.
“Voyager 1”, Jüpiter ve uydularının detaylı imajlarını sağlayarak gezegenin atmosferi, “Büyük Kırmızı Leke” ve halka sistemi hakkında yeni bilgiler ortaya çıkarırken, “Voyager 2” Uranüs ve Neptün’ü ziyaret eden tek uzay aracı olarak tarihe geçti.
Yıldızlar ortası uzay keşiflerine de katılan araçlar, hala Dünya’ya bilgi sağlamaya devam ediyor.
ABD’nin Mars macerası
ABD tarafından hakkında bilgi toplamak hedefiyle Mayıs 1971’de fırlatılan “Mariner 9”, Mars’ın yörüngesine giren ve gezegendeki volkanlar ile büyük kanyonları keşfeden birinci uzay aracı oldu.
“Viking 1” ve “Viking 2”, NASA misyonu kapsamında 1976’da Mars’ın yüzeyine birinci kere inen uzay araçları oldu.
Keşif araçları, yıllarca yüzeyde çalışarak Mars etrafı hakkında datalar topladı, hayat bulgusu aradı.
Birçok fotoğraf çeken araçlar, Mars yüzeyinin kimyasını inceleyerek “regolit” isimli Mars tozunda bulunan mikroorganizmaların test edilmesini sağladı.
NASA, ayrıyeten, “Mars Rover” programı kapsamında yolladığı kimi uzay araçlarıyla Mars’ın yüzeyinde evvelden su olduğuna dair ispatlar buldu.
Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) inşası
ISS, bilim beşerlerine uzun periyodik uzay uçuşlarının insan fizyolojisi ve psikolojisi üzerindeki tesirini inceleyebilecekleri disiplinler ortası milletlerarası çalışmalar için platform sağlıyor. ISS’de kalan mürettebat, yaklaşık 20 yıldır dönüşümlü olarak çalışmaya devam ediyor.
ISS’nin birinci uzun müddetli mürettebatı William M. Shepherd, Yuri P. Gidzenko ve Sergei K. Krikalev, 2 Kasım 2000’de ISS’ye ulaştı. 10 Mart 2001’de mürettebat değişti ve Expedition 2 misyonuyla Yuri V. Usachev, James S. Voss ve Susan J. Helms ISS’ye vardı.
NASA astronotu Christina H. Koch, 328 günlük misyonuyla Şubat 2020’de en uzun periyodik uzay uçuşu yapan bayan oldu.
Rus kozmonot Gennadi I. Padalka, ferdî olarak uzaya en çok seyahat eden kişi unvanını elinde bulunduruyor. Bir kere Mir’de 4 defa ISS’de bulunan Padalka uzayda toplam 878 gün geçirdi. Böylelikle, kümülatif olarak uzayda uzun müddet kalma rekoru 878 günle Rus kozmonot Padalka’nın oldu.
ABD’li astronot Peggy A. Whitson, 675 günle uzayda kümülatif olarak en çok kalan bireyler ortasında.
NASA’nın tek seferde en uzun müddet uzayda kalma rekoru 371 günle astronot Frank Rubio’ya ilişkin.
Şu anda ISS’de Expedition 70’in misyonu devam ediyor. 27 Eylül 2023’te vazifeye başlayan 7 kişilik Expedition 70 takımında Andreas Mogensen, Jasmin Moghbeli, Furukawa Satoshi, Loral O’Hara, Konstantin Borisov, Oleg Kononenko ve Nikolai Chub yer alıyor.
Uzay Teleskopları
ISS başta olmak üzere uzayın keşfine ait misyonların yanı sıra kozmosun derinliklerini keşfetmek ve insanoğlunun bilgisini genişletmek için uzay teleskopları da değerli rol oynuyor.
NASA’nın 2009’da uzaya gönderdiği “Kepler Uzay Teleskobu”, Güneş Sistemi’nin ötesindeki öteki yıldızların yörüngesinde bulunan gezegenleri keşfetti.
“Hubble Uzay Teleskobu” da 1990’da fırlatılmasından bu yana uzaya dair insanlığa manzara ve bilgi akışı sağlıyor.
25 Aralık 2021’de uzaya fırlatılan James Webb Uzay Teleskobu (JWST) ile de erken periyotta oluşmuş birinci galaksiler bulunmaya çalışılıyor. JWST’nin kayda kıymet keşifleri ortasında pek çok yıldız, ötegezegen ve genç galaksiler yer alıyor.
