Yıl sonu yaklaşırken enflasyon muhasebesinin şirketlere tesiri gündemde. Mevzuyla ilgili merak edilen soruları Deloitte Türkiye Vergi Hizmetleri Ortağı İsmail Yavuz yanıtladı.

Deloitte Türkiye Vergi Hizmetleri Ortağı İsmail Yavuz, enflasyon muhasebesinin kimleri nasıl etkileyeceğini 10 soruda şöyle anlattı:

Enflasyon muhasebesi nedir?

Esasında enflasyon muhasebesi, Vergi Metot Kanunu’nda enflasyon düzeltmesi olarak tanımlanmaktadır. Genel manada enflasyon düzeltmesi, paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu söz edemeyen mali tabloların, gerçek durumu söz eder hale gelmelerini sağlamak üzere düzeltme sürecine tabi tutulmasıdır.

Enflasyon düzeltmesi nasıl uygulanır?

Enflasyon düzeltmesi, mali tablolarda yer alan nakdî olmayan değerlerin Türk lirası bedellerinin, tablonun ilişkin olduğu tarihteki pahasına yükseltilmesidir. Düzeltme, nakdî olmayan değerlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak fiyatlarının düzeltme katsayıları ile çarpılması suretiyle gerçekleştirilecektir.

Mevcut şartlarda enflasyon düzeltmesi neden değerlidir?

Enflasyon düzeltmesi, mali tabloların uzun yıllar süren yüksek enflasyonun tesirinden arındırılması, böylelikle vergileme üzerindeki enflasyondan kaynaklanan aksiliklerin giderilmesi ve mali tablonun ilişkin olduğu tarihteki satın alma gücünü gerçek bedelinde göstermesi açısından kıymetlidir.

Bu düzeltme süreci şirketlere ek vergi yükü getirecek mi?

31/12/2023 tarihli mali tabloların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan düzeltme farkları geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilecektir. Bu biçimde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl ziyanı ise ziyan olarak kabul edilmeyecektir.

Ancak 2024 ve takip eden hesap periyotlarına ilişkin vergi matrahı, düzeltilmiş bilançoya nazaran tespit edilecektir. Süreksiz vergi periyotları ve hesap periyodu sonu prestijiyle oluşan kâr ya da ziyan, Enflasyon Düzeltme Hesabı’nın bakiyesine nazaran bulunacaktır. Enflasyon Düzeltme Hesabı’nın bakiyesi, ‘Enflasyon Düzeltmesi Kârları/Zararları’ hesapları aracılığıyla ‘Dönem Kârı yahut Ziyanı Hesabı’na devredilerek kapatılacak ve oluşan bakiyeye nazaran işletmenin periyot kâr ya da ziyanı görülmüş olacaktır.

Örneğin sabit değerlerin 2024 yılından itibaren düzeltilmesi sonucu oluşan enflasyon düzeltme farkı (31/12/2023 düzeltilmiş bedel ile 31/03/2024 düzeltilmiş bedel farkı gibi) öncelikle vergiye tabi gelir olarak dikkate alınacak, amortismanları ise düzeltilmiş bedeller üzerinden hesaplanacaktır. Bu durumda verginin bedel artışları üzerinden evvelce ödenmesi kelam konusu olacaktır. Amortismana tabi olmayan arsa, iştirak payları üzere amortismana tabi olmayan nakdî olmayan kalemlerin 2024 ve sonraki periyotlarda enflasyon düzeltmelerinin oluşturduğu vergi tesiri lakin bu arsa yahut iştirak payı satıldığında telafi edilebilecektir.

Burada şirketlerin bilançolarındaki öz kaynak ve mali olmayan kalemlerin dağılımları da değerli bir konu. Enflasyon düzeltmesi, 2024 yılı için birtakım şirketlerde vergi matrahını artırıcı, kimilerinde ise azaltıcı tesir yaratacak. Cari periyot düzeltmelerinde düzeltmenin yapıldığı devirde gerçekleşen enflasyonun yüksek olması bu etkiyi artıracaktır.

Genel olarak şöyle tabir edilebilir. Enflasyon düzeltmesi, 01.01.2024 tarihi prestijiyle bilançosunun özkaynağı güçlü, nakdî olmayan pasif toplamları, mali olmayan faal toplamlarından fazla olan işletmeler için ziyan tesiri yaratacağından daha az vergi ödemelerini sağlayacak; 01.01.2024 tarihi prestijiyle bilançosunun özkaynağı düşük, nakdî olmayan pasif toplamları, nakdî olmayan faal toplamlarından az olan işletmeler için kâr tesiri yaratacağından daha çok vergi ödemelerine neden olacaktır.

2023 yılı düzeltmesinin hiç mi vergi tesiri olmayacaktır?

2023 hesap devri sonuna ilişkin bilançonun düzeltilmesi sonucu hesaplanan fiyatlar, izleyen devirde enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağına bakılmaksızın, izleyen periyodun başlangıç bedelleri olarak dikkate alınacaktır.

31/12/2023 yılı bilançosunda yapılacak düzeltme süreçleri direkt vergi tesiri yaratmayacaktır. Lakin 31/12/2023 bilançosunda düzeltilen nakdî olmayan kalemler, 2024 ve sonraki yıllarda düzeltilmiş pahaları üzerinden masraf, maliyet yahut gelir ögesi olarak dikkate alınacaklarından, 2023 yılı bilançosunun düzeltilmesi 2024 ve takip eden yıllarda dolaylı olarak vergi tesiri yaratacaktır.

Yıl sonunda ne olacak?

2023 hesap devri sonuna ilişkin bilançonun düzeltilmesi sonucu hesaplanan meblağlar, izleyen devirde enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağına bakılmaksızın, izleyen devrin başlangıç kıymetleri olarak dikkate alınacaktır.

Enflasyon düzeltme koşullarının varlığına bağlı olarak, 01/01/2024 tarihinden sonraki periyoda ilişkin düzeltme süreçleri, enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş 31/12/2023 tarihli bilançoda yer alan düzeltilmiş pahalar üzerinden yapılacaktır.

Kimler enflasyon düzeltmesi yapacak?

Enflasyon düzeltmesi; kolektif, ismi komandit, ismi şirketler ve iş iştirakleri dahil, karlarını bilanço aslına nazaran tespit eden gelir yahut kurumlar vergisi mükellefleri tarafından yapılacaktır. Yani bir işletmenin enflasyon düzeltmesi yapması için iki koşul öngörülmüştür: Gelir yahut kurumlar vergisi mükellefi olmak, bilanço temeline nazaran defter tutmak.

Enflasyon düzeltmesi hangi varlıklar için yapılacak?

VUK kapsamında yapılacak enflasyon düzeltmesi yalnızca mali tablolardan yalnızca bilançoya uygulanacaktır. Bilançoda yer alan değerler mali ve nakdî olmayan değerler halinde iki kümeye ayrılmaktadır. Nakdî değerler enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır. Çünkü bilançoda görünen mali değere ilişkin kıymet, bilanço tarihi prestijiyle o değerin satın alma gücünü de göstermektedir. Lakin bilançoda görünen mali olmayan değerlere ilişkin pahalar, bilanço tarihi prestijiyle bu değerlerin satın alma gücünü gösteren kıymetler olmadığından, nakdî olmayan değerler enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır. Mali olmayan değerler genel bir tabir ile enflasyona karşı nominal pahası tıpkı kalmakla birlikte satın alma gücünü koruyan bilanço kalemleri olarak tanımlanabilir.

Örnek olarak; pay senetleri, stoklar, mali duran varlıklar (iştirakler, bağlı ortaklıklar), maddi olan ve olmayan duran varlıklar, gelecek aylara/yıllara ilişkin giderler/gelirler, mal ve sabit değer alımı için verilen Türk lirası cinsinden avanslar sayılabilir.

Şirketler bu düzeltmeye hazır mı?

İlk enflasyon düzeltmesinin yapıldığı 2003 ve 2004 yılarından bu yana ticari hayatını sürdüren şirketler uygulamaya çok yabancı değiller. Lakin 2004 yılında yapılan düzeltmenin yalnızca bir yıl için uygulanması nedeniyle şirketler, çoklukla ERP/muhasebe sistemlerinde enflasyon düzeltmesi ile ilgili bir uyarlama yapmayı tercih etmemişlerdi. Üzerinden neredeyse 20 yıl geçtiğinden o günleri hatırlayanlar olsa da bu mevzuda deneyim sahibi kişi sayısının az olduğunu söyleyebiliriz.

Tam da bu nedenle şu anda şirketlerin mali işler ünitelerinin en kıymetli gündem unsurlarından biri enflasyon düzeltmesi. Şirketlerin değerli bir kısmı bir taraftan tesir tahlillerini (kâr/zarar tahlili, vergi etkisi) yapmakta, öteki taraftan ise uygulamayı yanlışsız olarak nasıl yapabilecekleri konusunda çalışmalarını sürdürmektedirler. Burada öne çıkan mevzu, kullanılan ERP/muhasebe sistemine uyarlanabilecek bir enflasyon muhasebesi tahlili olup olmadığı yahut enflasyon düzeltmesi hesaplamalarının ERP/muhasebe sistemi dışında hesaplanıp yalnızca düzeltme kayıtlarının muhasebe sistemine kaydedilmesinin uygulanabilirlik, yarar ve maliyet açısından tahlil edilmesidir.

Bu düzeltmenin yapılması mecburi mi?

Uygulama ihtiyari olmayıp, kuralların gerçekleşmiş olması halinde kapsama giren mükellefler tarafından zarurî olarak yapılması gereken bir düzenlemedir. “