ile iki kere “savaştık”
Vakanüvis
Japonya’nın, PKK’yı “terör örgütleri listesi”nden çıkartmasının tartışması ve bir kesim da şaşkınlığı devam ediyor. Çünkü, ana akım görüşe nazaran, “Türk – Japon dostluğu” esaslı ve güçlü. Hakikaten de iki ülkenin en çok da güç vakitlerde kesişen bir tarihi var. Ertuğrul faciasında kazazede denizcilerimize Japonların gösterdikleri ilgi, İran-Irak savaşında Japon rehineleri periyodun Başbakanı Turgut Özal’ın kurtarması, Marmara zelzelesinde Japonların, Kobe sarsıntısında halkımızın büyük dayanışma göstermesi bu dostluğun kilometre taşlarından… Öte yandan, yakın tarihin sayfalarında ve Japonya’nın “ hali” de yer alıyor, hem de iki defa. Bu savaşlara ilaveten, Türkiye tarafından Japonya’ya verilmiş çok sert bir “nota” da var.
İlk savaşta Türkleri “Kamikaze”yle yenmişlerdi
Türklerle ortak kökten gelen Orta Asya halklarının Japonların birinci ataları olan topluluklarla müsabakaları, milattan evvel 10 binlere kadar uzanıyor. Türk kökenli Moğollar ile Japonlar ortasındaki birinci savaş ise Cengiz Han’ın torunu Kubilay Han devrinde, 13. yüzyılda yaşanmıştı. Savaş, beklenenin tersine Japonların zaferiyle sonuçlanmıştı. Sayıca az olan Japonlar umutsuzken, hiç ummadıkları bir anda çıkan çok güçlü bir tayfun sayesinde Moğol donanmasının paramparça oluşunu seyretmişler, harika gördükleri bu olaya da “kami” (ilahi) “kaze” (rüzgâr) ismini vermişlerdi. Savaşın akabinde artık efsane bir kavram haline gelen “kamikaze”, asırlar sonra, II. Dünya Savaşı’nda, Japonlar tarafından patlayıcı yüklü uçaklarla yapılan intihar dalışlarına da isim olacaktı.
Ertuğrul Fırkateyni dostluk için gitmişti ama…
Osmanlı periyodunda ise Japonya ile bağlantılar, karşılıklı ziyaretler yapılacak kadar dostaneydi. II. Abdülhamid, 1887 yılında Japonya İmparatoru Meiji’nin akrabası Prens Komatsu Akihito’nun bir savaş gemisiyle İstanbul’u ziyaret etmesine karşılık, Ertuğrul Fırkateyni ile Japonya’ya bir dostluk heyet göndermişti. Japonya’da candan bir ilgiyle ağırlanan resmi heyet ve denizci askerler, 15 Eylül 1890’da dönüş yoluna çıkmıştı. Gemi, fırtına ikazına karşın yola koyulmuş, 18 Eylül 1890’da da kayalara çarparak batmıştı. Gemideki 609 bireyden yalnızca 69’u kurtulabilmişti. Japon halkı ve devlet yetkilileri, kazazedelerle çok yakından ilgilenmişlerdi.
Almanya savaşınca biz de savaşmış sayıldık
Bu dostluk şovlarına karşın, Türk-Japon bağlantıları I. Dünya Savaşı’nda kötüleşecekti. Osmanlı İmparatorluğu savaşta, “İttifak Devletleri” ortasında yer almıştı. “İtilaf Cephesi”ndeki Japonya ise 23 Ağustos 1914’te Almanya’ya savaş ilan etmişti. Almanya ile Japonya değişik bölgelerde çatışma haline girmişti. Bütün bu gelişmeler sonucunda Osmanlı Devleti de memleketler arası hukuk uyarınca savaşta taraf olmuştu. İki ülke, zıt bloklarda yer alıp, resmî temaslarını savaş halindeki iki taraf formunda yürütmüşlerdi. Lakin ülkeler ortasındaki aranın uzaklığından ötürü rastgele bir fiili çatışma yaşanmamıştı. Japonya yalnızca, o yıllarda Osmanlı hâkimiyetinde olan Orta Doğu’daki kimi bölgeler ile Akdeniz’deki İngiliz donanmasına yardım etmek için küçük bir kuvvet göndermişti. Japonya, savaş sonrası Lozan Konferansı’na katılan galip devletler ortasında da yer almış, görüşmelerde Türk heyetine dayatılan mevzularda İngiltere’ye daima dayanak vermişti. Japon heyet lideri Baron Hayashi bir oturumda, kapitülasyonların kaldırılmasına karşı çıkarak, “Biz, kapitülasyonları kaldırabilmek için 30 sene geceli gündüzlü çalıştık. Türkiye de birebirini yapsın.” demişti.
Japonya’yla Mançurya için de bozuştuk
Japonya, 1900’lerin birinci çeyreğini siyasi, ekonomik ve toplumsal çalkantılarla geçirmişti. Bilhassa iktisatta yaşanan meseleler karşısında toplumun değerli bir kesiti ise yayılmacı siyasetlerle bu darboğazın aşılabileceğine inanmıştı. Ordudaki kurmay heyet de bu aşırılıkları kaşıyordu. Nihayet, Japon askerî kuvvetlerinin bir kısmı, sivil hükûmete vermeden, 1931 yılında Çin’e bağlı olan güçlü doğal kaynaklara sahip Mançurya’yı işgal etme teşebbüsünde bulunmuştu. Sivil idare de bir müddet sonra bu emrivakiye takviye verince, milletlerarası bir sorun ortaya çıkmıştı. Batılı devletler ve Türkiye, Çin’in yanında yer alarak, Japonya’ya, işgale derhal son vermesini bildiren sert içerikli bir nota vermişlerdi. Çin hükümeti, tavrından ötürü Türkiye’ye teşekkür etmişti. Mançurya, II. Dünya Savaşı sonrasında Çin ve Rusya ortasında bölüşülmüştü. Bu ortada Japonya, daha evvel kısa müddetliğine Kore’yi de ilhak etmişti.
Beş ay boyunca Japonya ile savaş halindeydik
II. Dünya Savaşı’nın Müttefiklerin zaferiyle sonuçlanacağının muhakkak olması üzerine 4-11 Şubat 1945 tarihlerinde toplanan Yalta Konferansı’nda yeni dünya sistemine ait değerli kararlar alınmıştı. Yalta’da bir ortaya gelen ABD Lideri Franklin Roosevelt, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Josef Stalin ve İngiltere Başbakanı Winston Churchill, birçok düzenlemenin yanı sıra Nisan ayında San Fransisco’da toplanacak olan Birleşmiş Milletler Konferansı’na, yalnızca 1 Mart 1945 tarihine kadar Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiş olan devletlerin kurucu üye olarak davet edilmesini de kararlaştırmışlardı. Türkiye bunun üzerine, apar topar (23 Şubat 1945) Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmişti. Böylelikle Türkiye, Japonya’nın teslim olma dokümanlarını imzaladığı 2 Eylül 1945 tarihine kadar bu iki ülkeyle de “savaş hali”nde olmuştu. Fakat savaşın son aylarında ne Almanya’nın ne de Japonya’nın yeni cephe açacak bir hali kalmadığı için Türkiye ile bu ülkeler ortasında rastgele bir sıcak çatışma sözkonusu olmamıştı.
Kaynaklar:
– Dr. Mustafa Özyürek, “Cumhuriyet Periyodu Türkiye – Japonya İlişkileri” Atatürk Üniversitesi Mecmuası, Sayı 5, 2016
– Doç. Dr. Ufuk Fazilet, “Türk Diplomatik Dokümanları Işığında Japonya’nın Mançurya’yı İşgali”, Belleten, Ağustos 2023
