Türkiye’nin seyahatinin başlamasıyla günlük hayatta sıklıkla karşılan uzay kavramları derlendi.
Uzay, tarihin birinci periyotlarından bu yana ilgi konusu olup bu alana mahsus yüzlerce terim bulunmasına rağmen bu alanda “uzay, cihan, gezegen, yıldız, uydu ve astronot” gibi sıklıkla kullanılan 48 söz öne çıkıyor.
Uzay; sonsuz boşluk
Bu tabirlerden en yaygın olanı “uzay” bütün gök varlıklarının ve cisimlerin içerisinde bulunduğu sınırsız ve sonsuz boşluğu tanımlıyor.
Bütün gökcisimlerinin içinde yer aldığı, sınırsız ya da sonları lakin insanın düşünme gücü ile çizilebilen gökbilimsel varlık ise “evren” olarak nitelendiriliyor.
Uzay tabirleri ortasında sıklıkla kullanılan kavramlardan kimileri, İngilizce karşılıkları ve manaları şöyle:
– Uzay (Space): Bütün gök varlıklarının ve cisimlerinin içerisinde bulunduğu sınırsız ve sonsuz boşluk.
– Cihan (Universe): Bütün gökcisimlerinin içinde yer aldığı, sınırsız ya da hudutları fakat insanın düşünme gücü ile çizilebilen gökbilimsel varlık.
– Gezegen (Planet): Bağlı olduğu dizgenin merkezindeki yıldız etrafında elips biçiminde bir yörüngeyle dolaşan gök cismi.
– Yıldız (Star): Etrafına yaydığı enerjiyi merkez bölgelerindeki nükleer kaynaşma yansımalarıyla sağlayan, büyük oranda hidrostatik ve ısısal istikrarda bulunan gök cismi.
– Gök ada (Galaxy): Kütleçekim kuvvetleri ile bir ortada bulunan milyarlarca yıldız, yıldızlararası gaz ve toz ile karanlık husustan oluşan sistem.
– Astronot (Astronaut): İnsanlı uzay araçlarında, uzay aracının denetiminde yetkili olan grup elemanı.
– Güneş sistemi (Solar system): Güneş ve çekim gücü ile ona bağlı olarak etrafında dolanan gezegenlerin tümü.
– Kara delik (Black hole): Büyük kütleli yıldızların süpernova patlamasıyla ölmesi sonucunda oluşan, bilinen en sıkışık (kompakt) gök cismi.
– Kuyruklu yıldız (Comet): Güneş’in yakınından geçerken ısınarak gaz açığa çıkarmaya başlayan, buzlu, küçük Güneş sistemi cisimleri.
– Asteroit (Asteroid): Büyük çoğunluğu Mars ile Jüpiter yörüngeleri ortasında bulunan, Güneş etrafında dolanan gezegenlere nazaran çok daha küçük olan gökcisimlerinden her biri.
– Göktaşı (Meteor): Hava küreye girdikten sonra parçalanarak gaza dönüşen akan yıldızların, çok az da olsa yeryüzüne düşebilen katı kesimi.
– Yer çekimi (Gravity): Yer’in kütlesinin yer üzerinde ve etraftaki başka kütlelere uyguladığı çekim kuvveti.
– Yörünge (Orbit): Bir gezegenin devinim sırasında izlediği yol.
– Uydu (Satellite): Bir gezegenin ya da genel olarak bir gökcisminin etrafında bir yörüngede dolanan öbür bir gökcismi.
– Uzay aracı (Spacecraft): Uzayda seyahat etmek ya da bir misyonu yerine getirmek için kullanılan araç.
– Misyon (Mission): Görev.
– Fırlatma (Launch): Uydu, roket üzere bir hava aracını uzaya gönderme.
– Keşif (Exploration): Bir yerde yahut bölgede öz kaynak aramak yahut bilgi toplamak için yapılan detaylı seyahat ve inceleme.
– Uzaylı (Extraterrestrial): Uzayda yaşadığı varsayılan canlı.
– Uzay giysisi (Spacesuit): Tepkili uçak pilotları ve bilhassa astronotların bedenlerini dış tesirlerden koruyarak çalışabilmeleri ve yaşayabilmelerini sağlayan kıyafet.
– Roket (Rocket): Sıcak gazların yüksek süratlerde püskürtülmesi sonucu itki oluşturabilen hava-uzay taşıtı.
– Yük (Payload): Roketin taşıdığı yük.
– İtici (Thruster): Jet yakıtını dışarı itme gücü meydana getiren jet motoru.
– Yine giriş (Reentry): Atmosfere giriş.
– Yaşanabilir bölge (Habitable zone): Gezegendeki yaşama elverişli şartlara sahip bölge.
– Astronomi (Astronomy): Cihanda bulunan her çeşit unsurun dağılımını, hareketini, kimyasal bileşimini, evrimini, fizikî özelliklerini ve etkileşimlerini inceleyen bilim kolu.
– Astrofizik (Astrophysics): Özellikle yıldızlar, galaksiler ve yıldızlararası ortamın fizikî özelliklerini ve ortalarındaki etkileşmeleri çalışan, yani kozmosun fiziği ile uğraşan bir astronomi alt kısmı.
– Uzay keşfi (Space exploration): Uzay teknolojisi kullanılarak uzayın keşfi ve incelenmesi.
– Uzaktan algılama (Remote sensing): Bir elektrik, mekanik, kimyasal vb. sistem, ortam ya da cisme ait bilginin uzaktan yapılan müşahede ve ölçümlerle elde edilmesi.
– Vazife denetim merkezi (Mission control center): Uzay uçuşlarını, ekseriyetle kalkış noktasından inişe yahut misyonun sonuna kadar yöneten ünite.
– Uzay yürüyüşü (Space walk): Astronotun uzayda yaptığı yürüyüş.
– Yük entegrasyonu (Payload integration): Uzay araştırma aygıtının takılması.
– Roket itiş sistemi (Rocket propulsion): Roketin hareket etmesi için gereken itme kuvvetini üreten sistem.
– Fırlatma aracı (Launch vehicle): Uydu ve roket üzere bir hava aracını uzaya fırlatmada kullanılan düzenek.
– Uzay mekiği (Space shuttle): Dünya’nın atmosferi dışında, bilhassa dış uzayda çalışmak üzere tasarlanmış araç ya da makine.
– Memleketler arası Uzay İstasyonu (International Space Station): Alçak Dünya yörüngesine yerleştirilmiş bir uzay üssü.
– Mars Keşif Programı (Mars Exploration Program): NASA tarafından finanse edilen ve yönetilen Mars gezegeninin araştırılması hedefiyle başlatılmış uzun vadeli bir teşebbüs.
– Ay Vazifesi (Lunar Mission): Ay yüzeyine ulusal teknolojilerle geliştirilmiş gezen araç gönderme projesi.
– Hubble Uzay Teleskobu (Hubble Space Telescope): Nisan 1990’da STS-31 Misyonu esnasında Uzay Mekiği Discovery tarafından Dünya etrafındaki yörüngesine taşınmış bir uzay teleskobu.
– InSight Mars İniş Aracı (InSight Mars Lander): Mars gezegeninin derin iç kısımlarını incelemek için tasarlanmış robotik bir iniş aracı.
– Meraklılık Gezgini/Mars aracı (Curiosity Rover): NASA’nın Mars Bilim Laboratuvarı misyonunun bir kesimi olarak Mars’ta Gale kraterinde keşifte bulunan araba büyüklüğündeki keşif aracı ve gezgin robot.
– Ötegezegen/Gezegen Dışı Gezegen (Exoplanet): Güneş sistemi dışındaki gezegen.
– Uzay çöpü (Space debris): Artık kullanılmayan lakin hâlâ uzayda dolanan uzay aracı ya da uzay aracından artakalan modüller.
– Sıfır yer çekimi (Zero gravity): Yer çekimsiz durum.
– Dünya’ya yakın obje (Near-Earth object): Yörüngeleri günberi noktasında Dünya’ya 1,3 astronomik ünite aradan daha yakın olup Dünya’nın çok yakınına gelen gök cisimleridirler.
– Astronomik ünite (Astronomical unit): Yer ile Güneş ortası ortalama uzaklığı (149.597.870.700 kilometre) ünite alan, çoğunlukla, Güneş sistemi ve öbür yıldız sistemlerinin üyeleri ortası uzaklıkları tabir etmede kullanılan uzunluk ünitesi.
– Işık yılı (Light-year): Astronomik uzaklıkları söz etmek için kullanılan ve yaklaşık 9,46 trilyon kilometreye karşılık gelen uzunluk ünitesi.
– Uzay-zaman (Space-time): Uzay ile vakti “uzay-zaman sürekliliği” ismi verilen yapıda birleştiren matematik modeli.
