Burak ARTUNER

Lady Montagu, Türkiyesi’ni tanımak ve tanıtmak için ülkeye gelen yabancılar ortasında kıymetli bir isimdi. Zira kendisi hem muharrir hem de İngiliz sefiresiydi.

Lady Mary Wortley Montagu, 1689 yılında doğdu. Kingston dükü olan babası onu pek sağlam bir eğitim verilmesini sağlayıp, yetiştirdikten sonra Edward Wortley Montagu’ya verdi. Bu kişi çeşitli misyonlardan sonra İstanbul’a büyükelçi olarak gönderildi. Londra sosyetesinin en beğenilen isimlerinden olan eşini de beraberinde Türkiye’ye getirdi. Üçüncü Ahmet vaktinde Nevşehirli İbrahim Paşa’nın sadareti başlangıcında Türkiye’de bir sene bulunduktan sonra Londra’ya dönen Lady Montagu, o devrin Türkiyesi’ni çok canlı bir halde anlattı. “Türkiye’den Mektuplar” isimli yapıtında, o devirdeki Türk-Avrupalı farkını çarpıcı bir halde aktardı.

YEPYENİ BİR DÜNYADAYIM…
Lady Montagu, Edirne’den Lady Rich ismindeki bir İngiliz asilzadesi arkadaşına 1 Nisan 1717 tarihinde şunları yazıyordu: “…Yepyeni bir dünyadayım. Türk imparatorluğunun en hoş kentlerinden biri olan Sofya’da gördüklerini size anlatmadan geçemeyeceğim. Burasının ılıcalarıyla meşhur olduğunu ve suyunun sıhhate pek yarar verdiğini öğrenmiştim. Hamam sürekli kalabalık. Burasını bir nevi cümbüş yeri haline getirmişler. Sadece görmek gayesiyle Sofya’da bir gün kaldım. Tanınmayayım diye bir Türk otomobiliyle dolaşıyordum. Bu otomobiller bizimkilerinden külliyen diğer türlüdür. Ancak burada seyahate çok daha elverişlidirler. Çünkü memleket o kadar sıcak ki güneşin ışıkları gözlere ziyan verir. Türk otomobilleri daha çok Alman otomobillerine benziyor, boyalı, veya yaldızlı tahtalardan kafesleri var. İçlerinde de renk renk çiçeklerle beyitler birbirine karışmış. Döşemeleri güçlü nakışlarla süslü ipek. Otomobilin içindekiler, saçaklı perdelerle de gizlenebiliyorlar. İçerideki ise saçağı kaldırıp dışarısını dilek ettiği üzere ve kendi görünmeksizin seyredebiliyor. Bunlarda, dört kişi yastıklara dayanarak rahat oturabiliyor.

HAMAMDA YAŞADIĞI ENTERESAN TECRÜBE

Saat ona gerçek, bu otomobillerden biriyle hamama, kaplıcaya gittim. Bayanlar burasını çoktan doldurmuşlardı. Kibar hanımlar yarım İngiliz altını verirlermiş. Ben de o kadar verdim.

Hamam üç kubbeli bir kagir bina. İçeriye ışık kubbelerden giriyordu ve her yer kafi derecede aydınlıktı. Birinci kısım nispeten küçük. Burada kapıcı üzere bir bayan bekliyor, parayı ona verdik. Ondan sonraki kısım mermer döşeli. Etrafında yine mermerden iki set var. Burası soyunma yeri. Daha içeride, sular, dört çeşmeden mermer kurnalara dökülüyor, kurnalardan da yere akıyor, kanalları takiben kaybolup gidiyor.

Hamamın başka küçük kısımları mevcuttur. Buraları kükürtlü sularla o kadar ısınıyor ki elbiseyle durulamaz. Soyunma dairesine girdiğimiz vakit sırtımda at elbisem vardı. Bu kılıkta kesinlikle ki garip görünüyordum. Hamamda iki yüz kadar bayan vardı. Bizim memlekette olsa, yabancı kılıktaki bir insanı görünce alay ederler, kulaktan kulağa fısıldaşırlar. Lakin bunlar hiç o denli berbat bir harekette bulunmadı. Benim hakkımda birçok kezler, “Güzel! Pek güzel!” dediklerini duydum.

BAZILARI İLAHE KADAR GÜZELDİLER
Soyunma kısmının birinci sıraları üzerinde şilteler, yastıklar, halılar vardı. Bayanlar buralara cariyeleri de art setlere oturmuştu. Hiçbir kıyafet ve tuvalet farkı onlara imtiyaz vermiyordu. Hepsi de hoşlukları ya da nahoşlukları meydanda çırılçıplaktılar. Ama terbiye ve namusu tecavüz ettiren bir gülümseyiş bir tutum yoktu.
Kimileri ilahe kadar hoştu ve Milton’un Hazreti Havva’da tasvir ettiği ihtişamlı eda ile dolaşıyorlardı. Hepsinin derileri göz kamaştırıcı biçimde beyazdı. Saçları küçük örgülerle örülmüş, kurdela veyahut incilerle sarılmış omuzlarına dökülüyordu. Burada şu niyetin gerçek olduğuna inandım: Şayet çıplak gezmek moda olsaydı, çehre ikinci planda kalırdı” Zira ben de bu bayanların bedenlerine hayran kaldım. Doğrusunu isterseniz, içimden, “Mr. Jervas da burada olsaydı da gizlice bunları seyretseydi” diyecek kadar hainlik duydum. İddia ediyorum ki, şayet ressam bu kadar hoş çıplak bayanı bir ortada görseydi, kimbilir sanatını ne kadar ilerletirdi? Bunların kimileri birbiriyle konuşuyor, kimileri iş görüyor, kimileri kahve yahut şerbet içiyordu. Kimileri da sere serpe peykelerin üzerine uzanmıştı. Böylelikle hepsi değişik halde hareket halindeydiler.

SOYMAYA ÇALIŞTILAR
Çoklukla 17-18 yaşındaki cariyeleri de hanımlarının saçlarını örmekle meşguldüler. Velhasıl, bu hamam kente ilişkin bütün haberlerin verildiği, dedikoduların yapıldığı bir bayan kahvehanesiydi. Hanımlar, çoklukla buraya haftada bir kez geliyor ve en aşağı dört beş saat kalıyorlar. Halvetten çıkar çıkmaz da çabucak soğukluk denen kısma girdikleri halde üşümüyorlar. Bu beni çok şaşırttı. Ortalarında en kıymetli olduğu anlaşılan bir hanım, yanına oturmam için bana ısrar etti ve soyunmama yardım etmek istedi. Bu teklifi zorla reddettim.

BEKARET KEMERİ SANDILAR

Fakat, hepsinin önemli olarak beni razı etmeye uğraştığını görünce, bluzumu çıkardım ve korsemi gösterdim. Bunu görür, görmez, üstüme düşmekten vazgeçtiler. Eminim korsemi bir çeşit bekaret kemeri sanarak, kocamın buluşu bu aleti, kendi başıma açamayacağımı sandılar. Gösterdikleri nezakete ve hoşluklarına hayran kaldım. Onlarla daha çok vakit geçirmeyi pek isterdim. (…) “

TIRNAKLARINI KIRMIZIYA BOYUYORLAR…
Lady Montagu, bir diğer mektubunda ise Türk bayanları ile İngiliz bayanlarını karşılaştırıyordu. 1 Nisan 1717 tarihini taşıyan bu ilgi cazip bu mektup ise yeniden Edirne’den Mar Kontesi’ne gönderilmişti. Uzun mektubun son kısımlarında bilhassa bayanlarla ilgili farklı tespitlerde bulunuyor ve şunları yazıyordu: “…Bugüne kadar bu türlü hoş saçlı bir baş görmedim. Bir hanımın başında, tam yüz örgü saydım. Bunların hiçbirisi, takma saç değildi. Doğrusunu söylemek gerekirse, burada bizdekinden çok hoşluk var, pek hoş olmayan bayan görünce insan şaşırıyor. Genel olarak dünyanın en çok yüz hoşluğu burada. Gözleri de iri ve siyah. Size kesin olarak söyleyebilirim ki İngiliz sarayındaki hoş bayanların sayısı, buradakiler kadar çok değil. Ekseriyetle siyah kaşlarını alarak hoş biçim veriyorlar. Gerek Türk, gerek Rum bayanları gözlerinin kenarlarına bir boya sürüyorlar. Bunlara uzaktan yahut da mum ışığı ile bakılınca, gözler daha kara gözüküyor. Kestirim ediyorum ki bizim hanımlarımız bu sırrı öğrenseler, herhalde çok sevinirler. Ancak gün ışığında çok fark ediliyor. Tırnaklarını kırmızı renge boyuyorlar. Doğrusunu ararsanız, ben bu modada bir hoşluk göremedim.

EN KISKANÇ KOCA BİLE SOKAKTA KARISINI SIKINTI TANIR Ahlak durumlarına ve davranışlarına gelince: Harlekin’in fikrine kapılarak diyebilirim ki: “Sizinkiler nasılsa, bunlar da öyle…” Türk hanımları da Hıristiyan bayanları kadar dine karşıt işler yapıyorlar. (…)V ücutlarının bütün biçimi de ferace denilen bir giysi ile saklanıyor. Feraceler, kışın kalınca bir kumaştan, yazın da ince ipekli kumaşlardan yapılıyor. Bir ferace, bayanların bedenini o denli sıkı meblağ ki, hanımefendi ile cariye ayırt edilemez. En kıskanç bir kocanın bile¸ karısı ile karşılaştığı vakit, onu tanıması çok zordur. Hiçbir erkek, sokakta giden bir bayana ne dokunabilir ne de onun gerisinden gidebilir. İşte bu değişmez, tanınmaz kılıkta olmak hali, bu bayanların kim olduklarının anlaşılması tehlikesini ortadan kaldırmıştır.

Onlar da bundan yararlanarak, tam bir özgürlüğe kavuşmuşlardır. En çok çevrilen entrikalardan biri, belli bir Yahudi dükkânında buluşmak için, sevgiliye haber göndermektir. Çünkü, Yahudi dükkanlarının bizdeki Hintlilerin dükkanları üzere bu çeşit işlere elverişli olmakla isimleri çıkmıştır. Erkekler, ufak tefek bir şeyler almak mazeretiyle, bu dükkânlara giderek bayan avcılığı yaparlar. Bu türlü bayanlar da buralarda bulunurlar. Kibar hanımların, seviştikleri şahıslara kimliklerini bildirmeleri, pek seyrek olur. Hatta bir erkeğin, altı aydan fazla bir müddet ile bir hanımla mektuplaştığı halde, onun ismini bilmemesi, şaşılacak bir şey değildir. Sevgilisinin kabahatini ortaya çıkarmasından korkmayan, ahrette de cürüm yüzünden ceza göreceği hakkında bir bilgisi olmayan bayanların yaşadığı bir ülkede, kocasına bağlılık gösterenlerin ne kadar az olacağını, pek âlâ varsayım edebilirsiniz. Halbuki bizde birçok bayanlar vardır ki, bunlar, kocalarına karşı olan bağsızlıklarının ortaya çıkacağını bilseler bile, ne dünyada ne de ahrette ceza göreceklerinden korkarlar ve pervasızca her istediklerini yaparlar. Öte yandan Türk bayanları, kocalarının şikayetlerine de pek aldırış etmezler. Çünkü, kendi paralarına, kendileri hakimdirler. Genel olarak, bu ülkenin özgür insanları, bence yalnız bayanları (…)

patronlardunyasi.com