Burak ARTUNER
Umarım Suudiler bu yazıyı okuyup, tahminen kendi arşivlerinde de araştırıp, buna nazaran yeni bir Atatürk stratejisi belirlerler. Tahminen Atatürk’ün fotoğrafını paylaştı diye Hande Erçel’e reaksiyon gösterip reklam muahedesini iptal eden Suudi şirket de bir özür diler.
3. Suudi Hükümdarı olacak Faysal İstanbul’da erkek kardeşleriyle birinci mektepte öğretmenleriyle (1895)
Atatürk Ansiklopedesi’nde tarihçi Mehmet Akif Koç’un çok titiz bir biçimde araştırıp yazdığı makalede yer alan bilgilere bakılsa, aslında Suudi tarafındaki Atatürk alerjisinin ne kadar yanlış olduğu da gün üzere ortaya çıkar:
“I. Dünya Savaşı sürecinde faaliyetlerini Orta Arabistan’la sonlu tutan ve Arap İsyanı’na direkt askeri dayanak vermeyen Suudiler, bilahare 1924’te İngilizlerin himayesinde ve Şerif Hüseyin öncülüğünde kurulan Hicaz Hâşimî Krallığı topraklarına saldırıp burayı da topraklarına kattı. Suudilere karşı İngilizlerden beklediği dayanağı bulamayan Şerif Hüseyin, Akabe üzerinden Arabistan’ı terk etti ve bir daha da geri dönemedi.
GENÇ TÜRKİYE 1926’DA SUUDİ DEVLETİNİ TANIDI
Bu askeri harekatın akabinde, 1926’da genç Türkiye Cumhuriyeti, yeni Suudi devletini tanıdı ve resmi bağ kurarak Cidde’de bir maslahatgüzarlık açtı. Bilahare İbn Suud, unvanlarından sultan sözünü çıkararak kendisini Hicaz sultanı ve Necid meliki ilân etti. Bu süreçte, 3 Mart 1924’te TBMM’nin Hilafet’i ilga etme kararından birkaç gün sonra, Şerif Hüseyin Mekke’de kendisini Halife ilan etmiş, fakat bu adımı Türkiye’de ve İslam dünyasının geri kalan kısmında reaksiyonla karşılanmıştı. Ankara’nın 8 Ocak 1926’da İbn Suud’u bağımsız bir devlet olarak tanıma kararında Hilafet kurumuna dair Şerif’le yaşanan bu gerginliğin ve Suudilerle ortak hasma karşı işbirliğine gitme niyetinin hissesi da elbet büyüktür.
İSMET İNÖNÜ: TÜRK MİLLETİ ARAPLAR ÜZERİNDE BİR HEDEF TEZİNDEN VAZGEÇİYOR…
Atatürk ve genç cumhuriyetin özelde Suudi devletine, genelde ise Araplara yönelik tavır ve siyaseti, devrin Başbakanı ve Atatürk’ün yakın silah arkadaşı İsmet İnönü’nün anılarında şu biçimde söz edilir: “Biz, ulusal gayrete başladığımız vakit, Araplara gösterilebilecek saf yürek ve yeterli niyet kanıtını hiçbir tereddüde mahal vermeyecek surette göstermiştik. Bizim bulduğumuz hal hali şudur: Osmanlı İmparatorluğundan çıkan Türk milleti, Araplar üzerinde rastgele bir hedef tezinden kesin surette vazgeçiyor ve Arap milletini kendi konutunda, kendi mukadderatının sahibi olarak yaşamak salahiyetinde görüyor ve gösteriyordu…”
ATATÜRK’ÜN BUYRUĞUYLA LOZAN’DA ORTADOĞU ARAPLARININ HAKLARI MÜDAAFA EDİLDİ
Öte yandan, Misak-ı Milli’nin, Osmanlı Devleti’nin Arap tebaasının mukadderatının tekrar direkt kendilerince belirlenmesini öngören birinci hususu uyarınca; Lozan Antlaşması görüşmeleri esnasında Türk delegasyonu, Mustafa Kemal Atatürk’ün yönlendirmesi ve telkinleriyle, Türkiye Cumhuriyeti’nin haklarını savunmanın yanında, Ortadoğu Araplarını da müdafaa etmiş ve onların da kendi mukadderatlarını belirleme haklarının olduğunu lisana getirip, bunun tutanaklara geçirilmesini sağlamıştı. Arap halklarının istiklallerini kazanmaları, bu devirde Ankara’nın bölgede kendine müttefik bulma ve I. Dünya Savaşı’nda düşman kamplarda uğraş ettiği Avrupalı büyük güçlerin bölgedeki tesirini kırma açısından da stratejik bir amaç teşkil etmekteydi.”
ATATÜRK İBNİ SUUD’U TANIYAN BİRİNCİ ULUSLAR ORTASI GÜÇTÜ
1926 yılı itibariyle resmen başlayan Atatürk periyodu Türkiye-Suudi Arabistan ilgilerinde birinci kıymetli gelişme, 7 Mayıs 1926’da Reis-i Cumhur Mustafa Kemal imzalı bir kararnameyle, İbn Suud nezdinde mümessil (siyasi temsilci) sıfatıyla Süleyman Şevket Bey’in [daha evvel İran’ın Tebriz kentinde baş şehbender], mümessillik başkitabetine müşavir olarak eski Yemen valisi Mahmud Nedim Beyefendi ve şehbender vekili unvanıyla da İskenderiye Şehbender Vekili Feridun Fahri Bey’in nasbolunmasıdır. (…) Atatürk’ün, İbn Suud’u birinci olarak tanıyan milletlerarası güç unvanıyla, yeni devlet nezdinde oynamaya talip olduğu kıymetli rolün de işaretçisidir.
KRAL ŞAHSEN ATATÜRK’Ü MEKKE’YE DAVET ETTİ
Mayıs 1926’da diplomatik temsilci atanmasını takiben bir başka değerli gelişme, Haziran 1926’da Mekke’de toplanan Hicaz sorunları kongresine Kral’ın mektubuyla Mustafa Kemal Atatürk’ün direkt ve resmen davet edilmesi; buna karşılık Ankara’nın Edip Servet (Tör) Bey’i [Hâlife’nin (Abdülmecid Efendi) eski seryaverlerinden, o sırada İstanbul mebusu] Türkiye’yi temsilen delege olarak göndermesidir.”
İkili ilgilerin Atatürk devrindeki tepe noktalarından biri, Melik Abdülaziz’in, Hicaz Umum Valisi ve Dışişleri Bakanı unvanlı oğlu Buyruk Faysal başkanlığındaki Suudi heyetinin 8-23 Haziran 1932 tarihlerinde gerçekleştirdiği Türkiye ziyaretidir [Emir Faysal bilahare 1964-1975 yılları ortasında Suudi Arabistan’ın üçüncü hükümdarı olarak tahta çıkacaktır].
Uzun bir seyahate çıkan ve bu seferde İtalya, İsviçre, Fransa, Britanya, Hollanda, Almanya, Polonya, Sovyetler Birliği, Türkiye, İran, Irak ve Kuveyt’i ziyaret eden Buyruk Faysal evvel 8 Haziran’da İstanbul’a vardı, bilahare 12 Haziran’da Ankara’ya geçerek burada Atatürk’le görüştü.
FAYSAL: YÜKSEK ŞAHSİYETLERİNİN HAYRANI VE TAKDİRDARIYIM…
Buyruk Faysal, İstanbul’da Türk basınına verdiği mülakatta şu sözleri kullanarak Türk-Suudi dostluğunu ve Atatürk’ü övdü:
“Çok sevdiğim Türkiye’ye bir ecnebi olarak geldiğimiz halde, bize yabancı bir diyarda bulunduğumuz hissi hiç gelmiyor. Bu pek alışılmıştır, zira asırlarca birlikte yaşadığımız bu kardeş memlekete bir yabancı üzere değil tersine ayrılığın ve uzun yılların hasretini çok derin hissederek geldik. On sene önce bir olan bu iki ülkeyi birbirinden ayıran tarihi hadiseler, coğrafik hudutlar bu iki kardeş milletin kalpten gelen samimiyetini yıkamamıştır. İki memleket münasebatının dostça olduğunu söylemeyi zait görüyorum. Kardeş iki millet her vakit dosttur ve dost kalacaktır. Ankara’da üç gün kalarak yüksek şahsiyetlerinin hayranı ve takdirkârı bulunduğum Reisicumhur hazretlerine, melik hazretleri tarafından yazılmış bir teşekkür mektubunu takdim edeceğim.”
Ankara’da Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün konuk Buyruk onuruna verdiği ziyafette bütün vekiller ve erkân-ı hükümet de hazır bulundu; Buyruk Faysal başkentte ayrıyeten İş Bankası ve çeşitli kamu kuruluşlarını ziyaretinin yanısıra, Kırıkkale’ye de geçerek fabrikalarda incelemelerde bulundu, 15 Haziran’da ise İstanbul’a döndü. Bilahare vapurla Batum’a, oradan da İran Şahı’nın konuğu olacağı İran’a gitti; akabinde Irak’ı ziyaret ettikten sonra ülkesine geri döndü.
Bu ziyaretin akabinde 22 Eylül 1932 tarihinde Hicaz ve Necid Krallığı’nın ismi değişti ve “Suudi Arabistan Krallığı” olduğu ilan olundu. 1926’da olduğu üzere 1932’de de yeni devletin kuruluşunu birinci tanıyan ülke, Atatürk’ün reisicumhuru olduğu Türkiye Cumhuriyeti’dir.
patronlardunyasi.com
