İsrail’in Gazze barbarlığı nedeniyle ciddiyeti anlaşılamamıştı lakin Güney Amerika hakikaten hatırı sayılır bir kaosa girmek üzereydi. Venezüela’nın, komşusu Guyana’daki, ülkenin üçte ikisini oluşturan 160 bin kilometrekarelik Essequibo bölgesi üzerinde (referandum da yaparak) hak argüman etmesi ortamı germiş, hatta Brezilya Venezüela hududuna asker yollama kararı almıştı.
Venezüela 1777’de İspanyol idaresinin iki ülke ortasındaki doğal hudut olarak Essequibo Nehri’ni belirlediğini, fakat İngiltere’nin 19. yüzyılda Venezüela topraklarına haksız yere el koyduğunu argüman ederek toprak talebinde bulunuyor. Vakit zaman gündeme gelen bir meseledir bu iki ülke ortasında. Guyana’ya başta ABD olmak üzere Venezüela tersi aktörlerin takviye verdiğini anımsatalım.
Kriz aslında hala bitmiş değil lakin sevindirici olan şu ki, iki ülke ortasında silahlı bir kapışma olmayacak. Zira Venezüela Devlet Lideri Nicolas Maduro ile Guyana Devlet Lideri Muhammed İrfan Ali, Karaiplerin doğusunda bir ada krallığı olan St. Vincent and the Grenadines’de bir ortaya gelerek birbirlerine karşı güç kullanmama konusunda muahedeye vardı. İki haftadır artarak süren gerginlikte somut bir tahlile ulaşılamasa da en azından bu bahiste uzlaşılması çok bedelli doğal ki.
1966 Cenevre Mutabakatı, iki ülkenin, ortalarındaki uyuşmazlıkları çözmek için BM nezdindeki tüm diyalog yollarını tüketmesine karar vermişti. Bu sonuç vermedi. 2018 yılında BM Genel Sekreteri António Guterres, Guyana’nın talebi üzerine davayı Milletlerarası Adalet Divanı’na (UAD) taşımaya karar verdi. Maduro, Cenevre’de kararlaştırılanlara geri dönmek istiyor. Guyana ise UAD sürecine bağlı olduğunu belirtiyor.
BAKIN ŞU İNGİLİZ OYUNUNA
Mesele şu; Essequibo’nun bir kısmı 19. yüzyılda Venezüella’ya aitti lakin o periyotta İngiliz sömürgesi olan Guyana, altın, boksit madenleri arayışıyla sonlarını genişleterek bölgenin tamamını denetim altına aldı. Venezüela, davasını memleketler arası kurumlara taşıdı ancak başarılı olamadı: 1899 Paris tahkim kararı İngiltere’nin lehineydi fakat çok sayıda Venezüelalı tarihçi bu kararın hileli olduğunu savunuyor. Venezüela bu durumu protesto etti, Chavista hükümeti davayı ele aldı. Bugün süren kriz bu özetle.
Ada’da yapılan görüşmeler sonunda iki ülke 11 unsurluk bir ortak deklarasyon hazırladı. Deklarasyonda Guyana, hudut uyuşmazlığını ele alan UAD yargılamalarına tam itimat duyduğunu söz ederken Venezüela bu mevzudaki yargı yetkisini tanımıyor. Lakin her iki hükümet de gerginlik ne kadar yüksek olursa olsun çatışmanın tırmanmasını tedbire, sonda atak olarak değerlendirilebilecek olaylardan kaçınma taahhüdünde bulundular. Bu türlü bir olayın meydana gelmesi halinde tahlil için dışişleri bakanlarıyla teknisyenlerden oluşan ortak bir kurul görevlendirildi. Tarafların üç ay içinde Brezilya’da tekrar bir ortaya gelmesi planlanıyor.
ARKASINDA HALK İRADESİ VAR
Ancak Maduro alışılmış ki savından geri adım atmıyor. “Cenevre Muahedesi’nin emrettiği biçimde tesirli, tatmin edici, pratik tahliller arıyoruz” dedi. Maduro üç hafta evvel Essequibo’da referandum yaparak savını halk iradesine dayandırmış oldu. Farklı olan UAD de, sondaki statükoyu değiştirmemesi konusunda Venezüela’yı uyardı lakin bu referandumu yasaklamadı da.
Venezüela hükümeti boş durmuyor bu ortada. Hükümet Essequibo’yu Venezüela’nın bir bölgesi ilan eden bir yasa çıkardı, 125 bin bölge sakinine de vatandaşlık teklif etti. Bölgenin en fakir ülkesi olan Guyana ise iç problemlerine gömülmüş durumda. ABD’li ExxonMobil şirketi tarafından sularında bulunan muazzam petrol yatakları nedeniyle artık en güçlü ülkelerden biri olma hayalini kuruyor.
Guyana’nın Müslüman lideri olan Ali, 2020’den beri iktidarda olan Hint-Guyan çoğunluklu toplumsal demokrat bir partinin başkanı. O da Maduro üzere kendi savında kararlı. “Guyana saldırgan değildir, Guyana savaş arayışında değildir, lakin Guyana ülkemizin savunmasını sağlamak için tüm ortaklarımızla çalışma hakkını gizli tutar” demesi, kendisine dayanak veren büyük güçlere, başta ABD olmak üzere, bir gönderme alışılmış.
