İstanbul Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof.Dr.Cenk Yaltırak, İstanbul Teknik Üniversitesi’nde hazırlanan, İstanbul ve Marmara Bölgesi’nde 120 bin noktada 750 metreye 750 metre aralıklarla, gerçek ve senaryoyla oluşturulan zelzelelerde, taban davranışını ve ivmeyi hesaplayabilen fay haritasını tanıttı. Yaltırak, haritanın yaklaşık 1 yıl içinde geliştirilerek 100 metreye 100 metre aralıklarla hesaplama imkanı sunabileceğini; haritanın kentsel dönüşümde öncelikli noktaların belirlenmesini hassas halde hızlandırabileceğini, mümkün sarsıntıda bina ve sokakların hangi ivmelerle müsabaka mümkünlüğü bulunduğunu gösterebildiğini belirtti. Çalışmanın, birçok farklı bilim beşerinin fay modelini içinde bulundurduğunu ve zelzele tedbirleri çerçevesinde katkı sunduğunu belirten Yaltırak, kentsel dönüşüm konusunda da tenkitlerde bulundu.
“BİNALARIN YALNIZCA YAŞINA VE BETONUNA BAKARAK KARAR VEREMEYİZ”
Hazırlanan haritanın kentsel dönüşüm ile bağına değinen Yaltırak, “Önceliklendirmek gerekiyor; yani binaların yalnızca yaşına ya da betonuna bakarak karar veremeyiz. Bu şuna benziyor. Yaşlı insanların hepsini öldürelim. Niçin? Zira, yaşlılar. Halbuki yani adamın ömrü var yani yaşadığı yer de hiçbir risk taşımıyor, sıhhati da yerinde. O vakit işte onu tutmamız gerekiyor. Binaların sarsıntıda görecekleri en değerli şey azamî ivmedir. Yani, bir sarsıntı senaryosu yapıyorsanız önceliklendirme için evvel o binanın görebileceği en büyük kuvveti bilmeniz gerekiyor. Onun için ivmeyi bilmeniz gerekiyor. Yani binayı, ivmeyi, bilirseniz binanın kütlesini biliyorsunuz, yapısını biliyorsunuz. Buradan da hangi kuvvette etkileneceğini de bilmeniz mümkün. Onun için bizim yaptığımız haritada en büyük sarsıntıda dahi, sıfır 0.1G (daha az riskli) bedelinin altında kalan yerler var ve 0.1G’nin altında kalan yerlerin büyük bir çoğunluğunda da kent var. Buralarda da kentsel dönüşüm başladı, hatta yalnızca burada başladı. Zira, bu alanlar rantsal olarak da çok kıymetli alanlar ve bu bir kentsel dönüşüm göstermiyor. Zira 0.1G olan bir yerde eskimiş bir binanızı, hem kat sayısını artırıyorsunuz, hem kıymetini arttırıyorsunuz.” dedi.
“DEVLETİN BİR ÖNCELİKLENDİRME YAPMASI LAZIM”
Haritanın kentsel dönüşüm konusunda öncelik tanınması gereken noktaları evvelce işaret edebileceğini belirten Yaltırak, “Bizim yaptığımız harita şunu gösteriyor. Triyaj, örneğin bir trafik kazası oldu. Kim geldi hastaneye, kim evvel tedavi olacak ? Kolu kopmuş adam mı, kaşı yarılmış adam mı? Bu harita senaryolarla, farklı zelzele senaryolarında, yani bir tek bizim yaptığımız çalışma değil. Diyelim ki A, B, C bir sürü model var ortada. Her biri için yapılıyor ve her biri için yapıldığında, her birinde olacak en büyük ivmeleri hesaplıyor. En büyük ivmeleri hesapladığınız vakit siz bunu bir kent planının, kent haritasının, kent envanterinin üzerine koyarsanız o vakit göreceksiniz ki kimi yerler öncelikli değil, kimi yerler öncelikli. Yani Ihlamurdere öncelikli lakin Ihlamurdere’nin zirvesi, yamaçları, Dikilitaş öncelikli değil lakin Ihlamurdere mi yapılıyor ? Hayır. Neresi yapılıyor? Dikilitaş yapılıyor. Herkes meskenini yaptırıyor zira inanılmaz bir bedel artışı var orada. Beşerler borç harç buluyor, yaptırıyor. Bu ortada Fatih ne durumda? Duruyor. Eyüp ne durumda? Duruyor. Yedikule ne durumda? Duruyor. Zeytinburnu ne durumda? Duruyor. Zira, insanların orada o hamleyi yapacak paraları da yok. Onun için devletin bu işlerde bir önceliklendirme yapması lazım. Bu harita ve bu ivmeler hesaplar yani farklı farklı modeller ve senaryolar için ivme bedelleri üretiyor ve burada önceliklendirme yapmak mümkün.” halinde konuştu.
“HARİTA EVVEL NEREYE TEST YAPILACAK SİZE SÖYLÜYOR”
Haritanın, binalara uygulanacak zelzele dayanıklılık testleri öncesinde tespit kolaylığı sağlayacağını aktaran Yaltırak, “Tabi nereye test yapılması gerektiğini söylüyor size harita, yani evvel nereye test yapacaksınız? Tabi ki diyelim ki 0.1G (az riskli) olan yerde de bir binanın yıkılma mümkünlüğü var. Nasıl yıkılabilir? Bir defa gecekondu apartmandır, mühendislik hizmeti görmemiştir. Alt katına müdahale edilmiştir, kendisi berbat yapılmıştır bu türlü binalar da var. Fakat aslında bunlar yasadışı. Yasadışı olan binalara ruhsatsız binalara tabi ki 0.1G’de olsa da bakmanız gerekir. Onun için bence kentsel dönüşüm en kaba haliyle kıyılardan, güney kıyılarından başlamalı ve bu kıyılar bütün Marmara kıyıları. Yani, yalnızca İstanbul’un sorunu bu değil bu. Tuzla’nın da sorunu, Darıca’nın da sorunu, Yalova’nın da sorunu, Karamürsel’in de sorunu, Mudanya’nın da sorunu.” dedi.
“FUTBOL TARAFTARI ÜZERE HOCA TUTANLAR VAR”
Yaltırak, “Bizim yaptığımız iş farklı bilimadamlarının haritalarındakileri de senaryolaştırmak. Yani biz niçin bu senaryoları yapıyoruz? A bireyinin söylediği fayın da senaryosunu yapıyoruz. B’nin de yapıyoruz, C’nin de. Risk tahlili en ağır şeye nazaran hazırlanmaktır. Yani, en küçük işte 7 olur, Batı Marmara’yı tesirler. ‘Ben ona inanıyorum’ tamam inanabilirsin lakin insanların hayatı bu kadar kolay değil yani bunu yapamazsın. Hakkın yok. Bunu bilimsel ortamda söylersin, şunu söylersin, bilgi sunarsın, yaparsın. Artık iş burada artık şovenizme hakikat gitmiş vaziyette, halkımızın gözünde futbol taraftarı üzere hoca taraftarı var. Ben diyorum ki bak, dört tane hoca tutuyorsunuz o dört hocanın da fayını modelledik. Yalnızca kendi faylarımızı modellemedik. Onlarınkini de modelledik. Herkesinkini modelledik lakin biz bilim olarak diyoruz ki bunların birini seçme üzere bir lüksümüz yok.” diye konuştu.
“NE ÇİMENTO, NE DEMİR BULABİLECEĞİZ”
“Bilimsel bir yaklaşımla, bir önceliklendirme olmazsa maalesef yeniden vakit kaybetmeye devam edeceğiz” diyen Yaltırak, “Artı para ve insan gücünü de kaybediyoruz. Yani siz Ulus’ta 15 katlı bir binayı yıkılmayacağı halde yalnızca apartmandakilerin o rant telaşından ötürü yine yaparsanız o binanın çimentosu ve demiriyle üç katlı 30 bina yapacaksanız yapmıyorsunuz demektir. 30 kişiyi mevte bırakıyorsunuz demektir eski çürük binalarda. İşe bu türlü bakmak lazım. Bunu en uygun hekimler anlar, burada bir triyaj var, sıralama var. O sıralama yapılmazsa ben zannederim İstanbul gitgide içinden çıkılmaz bir kaosa gerçek gidecek ve ne çimento bulabileceğiz, ne demir bulabileceğiz, ne usta bulabileceğiz. Zira o usta Fatih’te bir meskeni yapmak yerine, Ulus’ta lüks bir apartmanı yapmakla meşgul olacak.” dedi.
“ŞU ANDA KULLANILAN HARİTALAR BİZİ YANLIŞ TARAFA GÖTÜRÜYOR”
Haritanın teknik özelliklerini rastgele seçilen İstanbul’a yakın bir köy üzerinde anlatan Yaltırak, “Bakın bir köyün planına kadar gidebiliyorsunuz, köyün içinde bir ivme noktası görebiliyoruz, mesela bu 0.035, bizim ilerideki İTÜ’de başlayacak projemiz şu olacak, biz bu arayı 100 metreye indireceğiz. Böylelikle 100 metreye indirdiğimiz vakit bu köydeki bütün binaların hangi ivmelerle müsabaka mümkünlüğü var onu görebileceğiz. Demek ki bu köyde, bir etüt yapacaksanız, binaların yenilenmesi yahut sarsıntı riskini hesaplayacaksınız, senaryo zelzele burada ne kadar ivme üretiyor bakacaksınız ve ona nazaran diyeceksiniz ki bu binalar dayanır yahut dayanmaz. Tabi bu, ondan sonra zelzele mühendisliğinin işine giriyor. Değerli olan zelzele mühendisinin, bu işi yapabilmesi için şu anda kullanılan haritalar gerçek değil ve yanlış istikamete götürüyor bizi.” tabirlerini kullandı.
“1 YIL İÇİNDE TAMAMLAMAYI DÜŞÜNÜYORUZ”
Yaltırak, “Bu 100 metreye inme çalışmaları artık, İstanbul Teknik Üniversitesi teşebbüsü başladıktan sonra 1 yıl içinde biz bütün Marmara Bölgesi için tamamlamayı düşünüyoruz ve farklı fay senaryoları için yeni bir algoritma oluşturma niyetindeyiz. Yani, gerçek bilgilerden bir formül oluşturacağız. O gerçek bilgilerden oluşturduğumuz formülü gerçek dataların yanında senaryolarla test edeceğiz. Ona nazaran artık bu mikro bölgelendirme olacak. Marmara Bölgesi’nde yaşayan bütün herkes için olacak. Edremit Körfezi’nden Eskişehir’e, Bilecik’ten Düzce’ye kadar olan bir alanı kaplıyor Trakya dahil. Burada direkt doğruya biz var olan zelzeleleri test ediyoruz.” dedi.
