Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü Deniz Bilimleri Ana Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Şükrü Turan Beşiktepe, meteotsunamilerin, atmosfer basıncındaki süratli değişiklikler sonucunda su kütlesinin yer değiştirmesiyle ortaya çıktığını belirtti.
Meteotsunamilerin dalga özellikleri, uzunluk ve yükseklikleri ile frekansları açısından sarsıntılarda oluşan tsunami dalgalarıyla tıpkı özellikleri gösterdiğini söyleyen Beşiktepe, şiddetli fırtınaların aşikâr bir açıdaki hareketlerinin meteotsunamileri tetiklediğini anlattı.
Akdeniz ve Karadeniz’in, meteotsunamilerin yaşanma sıklığının en çok arttığı bölgeler olduğu bilgisini paylaşan Beşiktepe, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bu denizlerde gelgitin genliği epeyce düşük olduğundan meteotsunamilerin oluşturduğu deniz düzeyi oynamaları çabucak hissedilebiliyor. Deniz suyu sıcaklıklarındaki artışlar nedeniyle güçlenen deniz ve atmosfer etkileşimleri, hava kütlelerinin hareketlerinde kararsızlık ve ani değişimler yaratıyor. Bunlar da meteotsunamileri oluşturuyor. Açık denizdeki birkaç santimetrelik dalga, kıyıya 3-5 metre büyüklüğünde geliyor ve kıyıya ulaşmadan fark edilmiyor. Rüzgar dalgalarına nazaran frekanslarının yüksek olması ve genliklerinin kıyıda en yüksek düzeye ulaşmasıyla tesirleri daha şiddetli oluyor. Geçen kasım ayında Giresun’da meteotsunami özellikleri gösteren dalgalar görüldü ve Karadeniz kıyı yolunu etkiledi. Trabzon ve Hopa’da da benzeri olaylar yaşandı, bu, iki bölgenin de meteotsunamiden etkilenebilecek sıcak noktalar olabileceğini gösteriyor. Havanın makus olduğu devirlerde yaşandığı için bunları rüzgarın tesiriyle oluşan dalgalarla karıştırıyoruz.”
“RİP AKINTISINA NEDEN OLABİLİYORLAR”
Özellikle son 10 yılda Akdeniz’de görülen meteotsunamilerin sayısında çok fazla artış olduğuna dikkati çeken Beşiktepe, meteotsunamilerin, kıyının yapısına nazaran farklı sonuçlar doğurarak akıntıyı çok hızlandırabildiklerini ve rip akıntısına neden olabildiklerini hatırlattı.
Deniz kabarmalarında rüzgarın esme tarafı, suyun taşınması ve basıncın düşmesinin değerli etkenler olduğunu anlatan Beşiktepe “İklim değişikliği rüzgarların şiddetini artırdı, deniz-atmosfer etkileşimini değiştirdi, bu nedenle 20 yılda bir olan meteotsunami ve deniz kabarmaları 5 yılda bir görülmeye başladı. Önümüzdeki devirde de her 2 yılda bir, 20 sene sonra ise daima göreceğiz.” dedi.
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Cüneyt Erenoğlu ise “Okyanuslar, atmosferden gelen ısıyı emiyor, bu da genişlemelerine ve deniz düzeyinin yükselmesine neden oluyor. Buzulların erimesiyle okyanuslara daha fazla su ekleniyor. Bu iki faktör, meteotsunami ve deniz kabarması üzere olayların daha sık ve daha şiddetli olmasına neden oluyor.” diye konuştu.
Meteotsunami ve deniz kabarmalarının, Türkiye’nin kimi kıyı bölgelerinde daha yaygın görüldüğünü aktaran Erenoğlu, can ve mal kaybına neden oldukları için bu olaylara karşı önlem almanın kıymetine dikkati çekti.
Prof. Dr. Erenoğlu, şu bilgileri paylaştı:
“Bu afetler, bilhassa kıyı şeridi boyunca yer alan yerleşim yerleri, liman ve marinalar, turistik tesisler ve altyapı tesisleri için büyük risk oluşturuyor. Bunlar evvelden varsayım edilmesi sıkıntı olaylar. İkaz sistemlerinin geliştirilmesi ve halka vaktinde bilgi verilmesi değerli. Kıyı yapılarına önemli ziyanlar verebildikleri için yeni kıyı yapıları inşa edilebilir yahut mevcut kıyı yapıları güçlendirilebilir. Can ve mal kayıplarına karşı da halka eğitim verilerek gerekli ihtarlar yapılabilir.”
Kıyı alanları için planlanan yeni yapıların dizaynında, risklerin göz önünde bulundurularak temel sağlamlığının ve su geçirmezliğinin ön planda tutulması gerektiğini, bu yapıların etrafında deniz duvarı ve dalgakıranlar inşa edilmesi gerektiğini kaydeden Erenoğlu, “Bunlar, afetin şiddetini azaltmaya yardımcı olabilir. Yapının içinde ve etrafında ihtar sistemleri kurulmalı. Bu sistemler, afeti evvelden haber vererek insanların ve mallarının korunmasını sağlayabilir.” tabirini kullandı.
“HER DENİZİN VE KIYININ KENDİ YAPISINA NAZARAN TEDBİRLER ALINMALI”
İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Cem Gazioğlu da değişen iklim şartlarından kaynaklı çok durumların daha fazla yaşandığını, bunların en büyük tesirlerinin kıyılarda görüldüğünü vurguladı.
Meteotsunami ve deniz kabarmalarına karşı alınacak tedbirlerin çok önemli mühendislik altyapısı gerektirdiğinin altını çizen Gazioğlu, “Gelecek olan dalga gücünü sönümlendirecek, gözle görülmeyen batık dalga kıranların süratli bir halde yapılması lazım. Yakın vakitte Akdeniz’de bu uygulamalara başlamamız gerekiyor.” tespitini lisana getirdi.
Çalışmaların önemli oşinografik modellemelerle yapılması gerektiğine değinen Gazioğlu, şunları kaydetti:
“Mühendislik uygulamaları yapılmalı. Seçilecek materyalin hali bile burada değerli zira biyoçeşitliliğin de bu işten faydalanması gerekiyor. Bir yosun tipi olan kelpler kullanılabilir. Bunlar hem dalga gücünü önemli formda emebilir, suyun daha yavaş akmasını sağlayabilir hem de biyodizel üretiminde kullanılabilir. Her denizin ve kıyının kendi yapısına nazaran tedbirler alınmalı.”
Gazioğlu, önlem alınmazsa Akdeniz’deki plajların 5-10 yıl içinde yok olma riskiyle karşı karşıya olduğu, Marmara Denizi’nde ise İstanbul’un Avrupa Yakası kıyılarının etkilenebileceği ikazında bulundu.
Karadeniz’de yaşanan meteotsunamilerin, kıyı yolunu önemli formda etkilediği ve bu sorunun yola daha fazla dolgu yapmakla aşılmasının mümkün olamayacağı görüşünü paylaşan Gazioğlu, denizin içinde ve süratle derinleşen yapısına uygun tahliller üretilmesi gerektiğinden bahsetti.
Prof. Dr. Gazioğlu, kelamlarını, “İklim değişikliğinin tesiriyle denizler her sene 2 milimetre yükseliyor, evvelce çok az tekrar eden hava basıncı değişimleri çok fazla yaşanıyor. Ekstrem olayları çok daha fazla göreceğiz, zira denizler soğuyamıyor.” diyerek tamamladı.
