“Her şey çok hoş oldu”; fakat Polonya’da.
Polonya’da sonunda, demokrasi ve özgürlükleri savunan bir hükümet iş başı yaptı ve muhafazakâr popülist iktidar resmen sonlandı.
15 Ekim’deki genel seçimlerde, Polonya’nın sekiz yıllık Hukuk ve Adalet (Prawo i Sprawiedliwość-PiS) idaresindeki iktidarı, hükümet kuracak çoğunluğu kazanamadı. PiS, %35,4’lük dayanakla birinci parti olmasına karşın, bu defa seçimlerin galibi olamadı.
Avrupa Kurulu eski lideri Donald Tusk’ın önderi olduğu Yurttaş Koalisyonu (Platforma Obywatelska-PO), yaklaşık %31 oyla seçimlerin ikinci partisi olmasına karşın, muhalefetin güç birliği yapması iktidarın değişmesini sağladı. Yurttaş Koalisyonu, merkez sağ Üçüncü Yol (Trzecia Droga) ve Sol Lewica) ile bir arada hükümet kurabilecek seçmen takviyesini sağladı. Bu üç partinin toplam oyu, yaklaşık olarak %54 düzeyine ulaştı. PiS’in ise parlamentoda paydaşlık kurabileceği bir diğer parti yoktu. Parlamentoya giren beşinci parti, çok sağ popülist Konfederasyon (Konfederacja).
Radikal sağdan iki partinin ittifakı olan Konfederasyon, %7 civarında toplamıştı. PiS ile ortaklaşsalar bile, oylarının toplamı koalisyon kurmaya yetmiyordu.
Seçimler sonucu ortaya çıkan tablo pek net olsa da ve PiS’in hükümet kurma bahtı bulunmasa da, popülist muhafazakârlar iktidarı o denli kolay bırakmıyor.
CUMHURBAŞKANI HÜKÜMETİN KURULMASINI GECİKTİRDİ
PiS üzere bir partinin iktidardan kopabilmesi kolay değildi. Kaldı ki, Polonya’da iktidarın bir kesimi hala PiS tarafında: Cumhurbaşkanı Andrzej Duda da, Hukuk ve Adalet Partisi’nin yıldızını parlatıp misyona getirdiği bir isim.
PiS’in önderi Jarosław Kaczyński, Avrupa Parlamentosu’nda partiyi temsil ederken pek de öne çıkmayan sıradan ismiyken, ülkenin cumhurbaşkanlığına yükseltmişti. Duda da, Kaczyński’ye sadakatini kanıtlamak için yapabileceğini yapmaya devam ediyor ve yeni hükümetin mümkün olduğunca vazifeye geç
başlayabilmesi için elindeki tüm kartları oynadı.
Cumhurbaşkanı Duda, yalnızca iktidar bir müddet daha el değiştirmesin ve mümkünse ortalık da hükümeti kurma misyonunu PiS’e verdi. Duda’nın bir gayesi da, asıl kazananın ne olursa olsun PiS olduğu algısını yerleştirmekti: Görevlendirmeyi yaparken, “Geleneği sürdürerek, en çok oy parlamento kümesine kurma
sorumluluğunu veriyorum” demesi tam da bu nedenleydi.
Duda, partilerle tek tek yaptığı görüşmelerde farklı gaye ve fikirlere sahip olduklarını söyleyerek, ortaya nihak tohumlaru ekmeye de çalıştı.
Öte yandan PiS iktidarının başbakanı Mateusz Morawiecki, Duda’dan hükümeti kurma vazifesini aldığında, “Üçüncü Yol” ile hükümet kurmalarının mümkün olabileceğini sav etti. Halbuki muhafazakâr Üçüncü Yol, her ne kadar seçimlere başka girmiş olsa da, Yurttaş Koalisyonu ve Sol Parti’yle işbirliği
içinde olduğu üzere; bu partiler o sırada hükümeti kuracak koalisyonu oluşturmak için müzakereler içindeydi. Niyet ortalığı karıştırmak olsun…
Zaten, 10 Kasım’da Yurttaş Koalisyonu, Üçüncü Yol ve Sol Partileri koalisyon mutabakatını imzaladı.
“MUTLU SON” MU?
“Onlar ermiş muradına, biz çıkalım kerevetine” diyelim…mi sanki?
Arjantin’de anarko-liberteryen yahut ultra-popülist diyebileceğimiz Javier Millei lider seçilir, Hollanda’da çok sağ popülist Geert Wilders’ın partisi PVV seçimlerden birinci çıkar, Almanya’da çok sağ popülist AfD ülkenin en tanınan ikinci partisi olur, ABD’de 2024’teki seçimlerde aday olduğu takdirde Donald Trump’ın tekrar seçilmesi giderek mümkünleşir ve bu liste bu türlü uzayıp giderken, Polonya nitekim de bir “tersköşe” kıssa.
Ülkenin yeni Başbakanı Donald Tusk, ismi Avrupa siyaseti ile özdeşleşmiş deneyimli, dünya genelinde Polonya’yı ve Avrupa Birliği’ni temsil etmiş bir isim. Avrupa Birliği’nin tüm kurumları ve güçlü ülkelerinin de dayanağı, Polonya’nın ardında olacak. Sonuçta, Polonya’nın “PiS’ten arınmayı başarması”; AB’de öbür ülkelerdeki çok sağ ve popülist muhafazakâr partilere karşı gerçek ve kalıcı bir muvaffakiyet hikayesi oluşturulması açısından gerekli.
Ama Polonya’nın yeni hükümetinin işi kolay değil.
Öncelikle, “Duda faktörü” devrede…
“Hırsız meskenin içindeyse, kilit işe yaramaz” diyebileceğimiz üzere, Cumhurbaşkanı’nın eski iktidarın yandaşı olması; kesinlikle ki, Tusk hükümetinin önüne pürüz olarak çıkacak.
Polonya’da Cumhurbaşkanlığı çok da sembolik değil; Duda’nın yasama sürecini veto etme yetkisi var. Bu vetoyu aşmak için de, Polonya parlamentosu Sejm’de 460 parlamenterden 276’sının takviyesi gerekiyor. Muhalefetin toplam sandalye sayısı 248.
Ancak, Duda’nın daima veto hakkını kullanması PiS’i daha antipatik hale de düşürebilir.
Öte yandan, “Duda çelmesi” ötesinde, PiS’in sekiz yıllık iktidarı boyunca, tüm devlet kurumlarında yerleştirdiği yandaşları dolu. Ve yargıda da, önemli bir PiS tesiri var.
Bu da demektir ki, yeni iktidar ile eskisi ortasında kıran kırana bir siyasi savaş sürecek de sürecek…
Yeni hükümet için bardağın dolu tarafından bakarsak, onları “kazanmak” için motive eden ve birleştiren, tam da bu çekişme olacak: Polonya’yı yine bir hukuk devleti haline getirmek…
HUKUK DEVLETİ ÇİZGİSİNE DÖNÜŞ ÇABASI ORTAKLAŞTIRIYOR
Yeni hükümetin altına imzasını attığı ortak programda, PiS’in ülkede yarattığı çürümeyle yasalar çerçevesinde hesaplaşılmadan Polonya’nın tekrar hukuk devleti haline dönmesinin mümkün olmayacağı da söz ediliyor. Koalisyon mutabakatında da, “Önceki hükümet, patolojisinden ve hatalarından sorumlu tutulmadan, adil ve hukukun üstünlüğüne dayalı bir mümkün Polonya olmayacak” denildi.
Hukuk devleti çerçevesine dönebilme gayesinde birleşme iştiraki, şimdiye kadar koalisyon partilerinin birçok farklılıklarını aşmalarını sağladı. Son kertede, Yurttaş Koalisyonu-Üçüncü Yol-Sol koalisyonu yalnızca üç partiden oluşmuyor: bu siyasi hareketlerin her birini oluşturan daha küçük partiler ve ittifaklar da var. Örneğin Sol Parti’nin içindeki partilerden Razem (Beraber), koalisyon mutabakatına resmen katılmayarak hükümete dışarıdan takviye verme yoluna gitti. Bunun sebebi de, Razem’in LGBTQ+ ve kürtaj hakları konusunda, koalisyonun daha da ilerici ve yiğit davranması gerektiği tezi. Lakin, yeni hükümetin ana ortaklarından Üçüncü Yol, buna razı değil.
Önlerindeki tüm zorluklara karşın Polonya’nın yeni hükümeti için “her şey çok hoş olabildi”; zira “okyanusu aşıp” iktidara gelmeyi başardılar. Bunu da, ortak bir maksatta birleşerek gerçekleştirdiler: Polonya’yı kurtarmak…
