Ali Kemal Erdem
Türkiye’de iş ömründe sıfırdan başlayan ve kendi işini kurarak yükselen çok sayıda iş insanı var. Kimisinin kâfi bir eğitimi bile yok.
Zorlu ve uzun yıllara dayalı uğraşlarıyla işlerini muhakkak bir düzeye ulaştıran bu bireylerin omurdaki en büyük gayesi de “Ben çok çektim onlar çekmesin” diyerek çocuklarına en güzel imkanları sunmak oluyor.
Gerçekten de çocukları kendilerine nazaran daha düzgün kaidelerde yaşıyor, düzgün okullarda yahut yurtdışına okuyor ve günü geldiğinde işin başına geçiyor.
Ancak kimi vakit şirket bu el değişiminden sonra büyük maksatlar koyan ve bu doğrultuda yatırımlar yapan genç işverenin elinde teklemeye başlıyor. Eğitimli ve güzel kurallarda yetişmiş evlat, eğitimsiz ya da sermayesiz babasının kurduğu şirketi an geliyor batırıyor.
Buraya kadar anlatılanlar 1993’ten başlayarak uzun yıllar boyunca özel dalda farklı firmalarda yönetici seviyesinde çalışan sonrasında danışmanlık hizmeti veren ve 2018’den itibaren de İstanbul Esenyurt Üniversitesi İşletme İngilizce Kısım Lideri olan Dr. Ört. Üyesi Erdinç Gülbaş’ın PD’ye anlatımlarının bir özeti.
Erdinç Gülbaş
İKİNCİ JENERASYONDA DURAKLAMA, ÜÇÜNCÜ JENERASYONDA ÇÖKÜŞ
Argümanının nedenlerine dair konuştuğumuz Gülbaş, “Maalesef 30 yılı aşan iş hayatımda çeşitli kesimlerde bunun pek çok örneğini gördüm” diye kelamına başladı ve “Çoğu vakit eğitimsiz, sermayesiz, sıfırdan başlayan birinci jenerasyon iş adamlarımız şirketlerini süratle büyütüp, Türkiye ölçeğinde üst düzeylere taşırken, şirketlerin ikinci kuşakta duraklama, üçüncü jenerasyonda ise çöküş periyoduna girdiğini gördüm. Hatta bazen duraklama ve çöküş ikinci jenerasyonda gerçekleşti” argümanında bulundu.
“İKİNCİ JENERASYON BİLMEDİĞİNİ BİLMİYOR”
Karşılaştığı örneklere dair firma ismi vermesinin uygun olmayacağını kaydeden Gülbaş, bu duraksama ve çöküşlerin nedenlerine dair savlarını şöyle sıraladı:
“Birinci kuşak en azından bizim ‘kara düzen’ dediğimiz, bilimsel tekniklere ve sisteme dayanmayan, sistemsiz, kaos ortamında kendine has kuralları olan bir yapıda çalışmış ve başarılı olmuş şahıslar. İkinci jenerasyon ise hem bu kara tertipten habersiz hem de eğitim aldığı yurtiçi ve yurt dışı kıymetli okullarda verilen bilimsel idare sistemlerini ve prensiplerini tam olarak kavramadan, yorumlamadan ve ne halde uygulayacağını bilmeden, yalnızca diplomasını alıp işin başına geçiyor. Yeniden birinci jenerasyon karar alırken en azından güvendiği kimi kurmayların niyetlerini, öngörülerini dikkate alıyor. Halbuki ikinci jenerasyon bilmediğini bilmediği için birçok kararını kendi kendine alıyor. Yanlışları gördüğünde ise çok geç kalmış oluyor. Kurmay grubu ise onu bu yanlışlardan döndürecek hünere ya da cürete sahip olmuyor.”
“TORPİL GEÇMEYİN KELAMI PRATİKTE HAYATA GEÇMİYOR”
Gülbaş, birtakım işverenlerin çocuklarını şirketlerinde alt düzeyde işe başlatıp amirlerine “Ona sakın torpil geçmeyin” dediklerini fakat bunun pratikte işlemediğini belirterek, “O kişi birinci kuşaktaki iş insanları kadar zorluklarla karşılaşmıyor. Çocuklar her imkana sahip olduklarından hayatın gerçek zorluklarıyla yüzleşemiyorlar” dedi.
“BABAMI AŞACAĞIM DİYE HESAPSIZ RİSKLER ALABİLİYORLAR”
Gülbaş, ikinci jenerasyonun bazen de kendini gösterme, birinciyi aşma hissiyle hesapsız riskler alabildiğini kaydederek, “Kurucu jenerasyonla ortalarındaki vizyon ve amaç farklılıkları ve uzun vadeli sürdürülebilirliği düşünmeden yalnızca kısa vadeli karlara, başarılara odaklanmak, alınan risklerin başarısızlıkla sonuçlanmasına yol açabiliyor” diye konuştu.
DÜNYA VATANDAŞI OLUYORLAR ANCAK ÜLKEYİ TANIMIYORLAR
Gülbaş, varlıklı ailelerin çocuklarını çoğunlukla yurt dışındaki okullarda okuttuklarını ve ekseriyetle de işletme eğitimi aldırdıklarını kaydederek, “Çocuklar uygun bir eğitim alıyor ve dünya vatandaşı oluyor lakin bunlar ülke gerçeklerinden, kültüründen insanlarından uzaklaşıyorlar. Orada verilen eğitim Türkiye kaidelerine uygun olmayabiliyor. Çocuklar orada gördüklerini Türkiye’deki aile şirketlerinde uygulamaya kalkıyorlar. Halbuki her ülkenin kendine has ekonomik, siyasi, toplumsal ve kültürel yapısı var” diyerek savını sürdürdü.
“KURUMSALLAŞMAYI BAŞARANLAR İFLAS PROBLEMİNİ AŞIYOR”
Gülbaş, buna rağmen Türkiye’deki birtakım esaslı büyük kümelerde ikinci ya da üçüncü jenerasyonda kümenin iflası sıkıntısının aşıldığının görüldüğünü, bunun bu kümelerin çok erkenden kurumsallaşmayı başarmış olmasına ve işveren şirketi olmaktan çıkmış olmalarından kaynaklandığını söyledi.
Bu şirketlerin kurucu işverenlerinin kurumsallaşmayı kendi istekleri ile yerleştirdiğini belirten Gülbaş, “Bir şirket ya da şirketler kümesi kurumsal olursa sahipleri değişse de yaşamaya devam eder. Ülkemizde bu hususta olumlu örnekler vardır. Yurt dışında oransal olarak sayıları çok daha fazladır. Şirketlerin borsada halka arz edilmesi, hesap verilebilirlik ve şeffaflık prensipleri kurumsallaşmaya değerli katkılar sunacaktır. Bu formda şirket sahiplerinin karar alma sürecindeki ve idaredeki gücü tahminen azalır lakin şirketlerin hukuksal kişilikler olarak kuşaklar boyunca yaşamasının önü açılır” diyerek kelamlarını tamamladı.
Abdullah Teber
DAMATLAR GELİNLER DE İŞİN İÇİNE GİRİNCE DÜZGÜNCE KARIŞIYOR
Gülbaş’ın savlarını iş ömrünün içerisinde yer almış isimlere de sorduk.
Plastik dalında sıfırdan başladığı işini 36 ülkeye ihracat yapan bir firmaya çeviren bir periyot Beylikdüzü Organize Sanayi Bölgesi Başkanlığı da yapan iş insanı Abdullah Teber, Gülbaş’ın savına katıldığını söyleyerek kelamına başladı.
“Türkiye’nin şöyle bir şansızlığı var” diyerek kelamına başlayan Teber, 1960’lardan sonra iş insanı olan şahısların neredeyse %60’nın ilkokul mezunu olduğunu geri kalanın ise eğitimli lakin parasız olarak yola başladığını belirterek, savlarını şöyle sürdürdü:
“Okuldan mühendis olarak mezun oluyor ve uygun bir mühendis oluyor fakat güzel bir iş insanı olmak farklı bir şey. Kısa müddette gözünü açıp bir şeyler yapıyor lakin birçok şeyi de eksik bırakıyor en başta kurumsallaşmayı. Sonra 2’nci ve 3’üncü nesil da gelince tekrar evlilikler yoluyla yabancılar yani damatlar, gelinler de işin içine girince işler düzgünce dallanıp budaklanıyor. Önemli profesyonel yöneticiye muhtaçlık oluyor lakin onlar da haklı olarak âlâ para istediğinden firmalar veremiyor. Bu süreçte yıllar içinde büyük emeklerle yükselen firmada süratli bir biçimde iniş başlıyor.”
“ÇOCUKLARA VAKİTSİZ YETKİ VERDİĞİMDE ÇOK PARA KAYBETTİM”
Birinci kuşaktan sonra işi alan genç işverenlerin kimi vakit şirketleri kendi başlarına nazaran yönetmeye çalıştıklarını kaydeden Teber, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Şirketin nasıl o günlere geldiğinden habersiz ve deneyimlerini bilmiyorsa, mevcut parayı görüp nasıl değerlendirelim dediklerinde batırıyorlar. Bende vakitsiz yetki verdim çocuklara önemli para kaybettim o süreçte. Fakat direndim, işin içinden çekilmedim, düzgün yetiştirmeye çalıştım o sayede çocuklar şu an işleri güzel yürütüyorlar. Geçiş süreçlerinde kayba uğramayan şirket sayısı yüzde 10 bile değil. Erdinç Beyefendi çok hakikat söylüyor. Katılıyorum kendisine bu bahiste iki saat seminer bile verebilirim.”
“YÜZDE 70’İ İŞİ GÖTÜREMİYOR”
ÖRSAD (Örme Sanayicileri Derneği) Lideri Fikri Kurt da kendi emeğiyle yükselen bir iş insanı. Uzun yıllar Almanya’da emekçi olarak çalıştıktan sonra oradaki birikimleriyle Türkiye’ye gelerek iplik üretim işine girerek dalında bilinen isimler ortasına girdi.
Fikri Kurt
Gülbaş’ın tezini hatırlattığımız Kurt, “Bunlar yabana atılacak kelamlar değil. Bir kısım ailelerin çocukları işi yürütecek kabiliyette. Lakin yüzde 70’i babalarının amcalarının kurduğu işi götüremiyor. Zira ya işi benimsemiş ya işin mutfağında pişmemiş. Biz yokluktan gelerek çabaladık. Onlar varlık içinde büyüdüklerinden kendilerini farklı görüyorlar. Teknolojiye çok alışıklar. Teknolojiyi kimi yerlerde kullanabilirsin lakin her yerde de işe yaramaz. Büyükler göç edince şirketler birkaç sene sonra gidiyor. Hepsi o denli olmasa bile bu sorun var” savında bulundu.
“KISA MÜDDETTE NASIL BÜYÜYEBİLİRİM HEVESİNDELER”
Kurt, gençlerin kısa vakitte “Nasıl büyüyebilirim ve varlıklı olabilirim” hevesinde olduklarını öne sürerek, “Dönemsel olarak fırsatlar doğsa bile çabucak güçlü olamayabilirsin. Vakit zaman rutinde durmak lazım. Birinci kuşak yokluktan gelip zenginliği ulaşıyor. Yeni kuşak hazırın üzerinde hareket planlamasını yanlışsız yapmamışsa o da yıkılmaya mahkûm olacak. Kısa vakitte para kazanma hevesine kapılmaması lazım. Sürdürebilir devamlılık değerli. Bu kavram yeni yeni benimsiyor” biçiminde konuştu.
“ZATEN OKUMUŞ, BECERİR DENİLEREK GEREĞİNDEN SÜRATLİ YETKİLENDİRİYORLAR”
Birebir soruyu bu sefer genç kuşaktan bir iş insanına sorduk. Emre Maraşlı, babasının tekrar büyük emeklerle kurduğu Erguvan İnşaat Şirketi’nin günümüzdeki yöneticilerinden. Maraşlı muhakkak noktalarda Gülbaş’ın tezlerine katılıyor lakin bir noktada farklı düşünüyor.
Emre Maraşlı
Maraşlı, ikinci nesil işverenlerin ekseriyetle eğitimli olsalar bile, dal yahut iş idaresi konusunda kâfi tecrübeye sahip olmayabildiklerini kaydederek, “Bu çocukları ‘zaten okumuş, becerir’ diye düşünerek gereğinden süratli yetkilendiriyorlar. Bu durum, tesirli stratejiler oluşturmak ve kararlar almak konusunda problemlere yol açabilir” diye konuştu.
EĞİTİM VE ZEKANIN İŞ HAYATINA KRİTİK BİR KATKISI YOK
Eğitim ve zeka kavramlarının Türkiye’de fazla abartıldığını ileri süren Maraşlı, “İkisinin de insanın iş hayatına kritik bir katkısı yok bence, öncelikli olarak insanların muvaffakiyetini getiren şey çalışkanlığı ve tutarlılığı oluyor. İnanın en düşük zekalar yahut en bilgisiz beşerler bile çalışkanlıkları sayesinde imparatorluklar kurabilirler” formunda konuştu.
“İŞİ BATIRDI DENİLEN YENİ KUŞAKLAR İŞİ NAMUSUYLA YAPMAYA ÇALIŞIYOR OLABİLİR”
Maraşlı, bu mevzuya dair tezi hem farklı hem de düşündürücü.
Türkiye’de sağlıklı bir rekabet ortamı bulunmadığına dikkat çeken Maraşlı, şu tezle kelamını bitirdi:
“Bugün ‘çok zenginlik’ dediğimiz servetlerin birçoklarının gerisinde; etik olmayan ilişkiler(rüşvet vs..) yahut etik olmayan işler(vergi kaçırma vs..) bulunuyor. Aile büyükleri bu etik olmayan işleri çocuklarına aktarırken utanıyorlar. “Oğlum düşük göster vergi vermeyelim, Oğlum düzmece fatura bulalım bir yerden, Oğlum satın almaya tatil armağan edelim de fiyatımızı artırsın, Oğlum rüşvet verelim de bu işi bize versinler” diyen bir babanın olacağını pek düşünmüyorum. Yani bu ‘Firmayı batırdı’ denen yeni jenerasyonlar namusuyla iş yapmaya çalışıyor olabilir.”
patronlardunyasi.com
