2023, Afrika’da çeşitli değerli olaylara tanıklık etti.
İktidar değişimleri, Sudan’daki iç savaşın tesirleri, Doğu Afrika’daki kuraklık sorunu, kıtanın batı ve orta bölümündeki darbeler ve seçimler, yılı bariz kılan en önemli gelişmeler ortasında yer aldı.
2023’te, Nijerya, Zimbabve, Liberya, Madagaskar, Sierra Leone ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti üzere birçok ülkede başkanlık seçimleri gerçekleşti.
Darbeler silsilesi
Ancak, Gabon’da seçim sonrasında meydana gelirken, Nijer’de ise ordu, 26 Temmuz’da Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum’a yönelik bir darbe gerçekleştirerek ülkenin idaresine el koydu.
Doğu Afrika’yı tesiri altına alan kuraklık, yüz binlerce insanın meskenini terk etmesine yol açarken, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Ruanda ortasında gerginlik bu yıl da sürdü.
Somali’ye 30 yıldır uygulanan silah ambargosu kalktı ve Birliği barış gücü ülkeden çekilmeye başladı.
Fransa’ya karşı adımlar atıldı
Askeri darbelerin akabinde Fransa’ya karşı adımlar atan Nijer, Mali ve Burkina Faso, Sahel’de terörle faal uğraş emeliyle eylülde, “Sahel Devletleri İttifakı (AES)” isimli bir ortak savunma gücü kurdu.
Salgının akabinde gelen Rusya-Ukrayna Savaşı’yla ekonomik krizlerle boğuşan kıta ülkeleri, 2023’te ekonomik toparlanmaya yük vererek memleketler arası bankaların kapısını çaldı.
Çad’da devletin idare biçiminin belirleneceği anayasa değişiklik referandumu için halk, 17 Aralık’ta sandık başına gitti. Üniter devlet ile federalizm seçeneklerinin oylandığı referandum, 28 Aralık’ta sonuçlanacak.
Bazı ülkelerde iktidar değişti
Afrika’nın en kalabalık ülkesi Nijerya’da, 25-26 Şubat’ta yapılan seçimde, iktidar partisi Tüm İlericiler Kongresi (APC) adayı eski Lagos Valisi Bola Ahmed Tinubu devlet başkanlığına getirildi.
Batı Afrika ülkesi Sierra Leone’de, haziranda düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçimi, asker kökenli aday Julius Maada Bio’nun galibiyetiyle sonuçlandı ve Bio, ikinci defa bu vazifeye getirildi.
Gabon’da, ağustosta düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçiminin sonuçları açıklandıktan sonra ulusal televizyon binasına giren bir küme asker, idaresi ele geçirdi ve seçimlerin 2025’te yapılacağını açıkladı.
Liberya’da, 14 Kasım’da düzenlenen seçimin ikinci cinsini kazanan ana muhalefet partisi adayı eski Cumhurbaşkanı Yardımcısı Joseph Nyumah Boakai, ülkenin yeni cumhurbaşkanı oldu.
Zimbabve’de ağustosta yapılan devlet başkanlığı seçimini, yine Emerson Mnangagwa kazandı.
Madagaskar’da kasımda yapılan seçimi ise, adaylığı Fransız vatandaşlığından dolayı tartışma konusu olan Cumhurbaşkanı Andry Rajoelina kazandı.
Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde (KDC) aralık ayında yapılan seçimlerin sonuçları ise şimdi açıklanmadı.
Sudan iç savaşı
Yılın en büyük problemlerinden biri, Sudan’da ordu ile paramiliter Süratli Takviye Kuvvetleri (HDK) ortasındaki iktidar uğraşı sebebiyle 15 Nisan sabahı başşehir Hartum’da patlak veren çatışma oldu.
Sudan’daki çatışmalar, eski Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir’in 30 yıllık iktidarının Nisan 2019’daki halk ihtilaliyle yıkılmasının akabinde yıllarca süren ekonomik ve siyasi krizlerin ardından ordu ile paramiliter HDK ortasındaki iktidar çabası sebebiyle 15 Nisan sabahı başşehir Hartum’da başladı ve süratle güney ve batıdaki kentlere yayıldı.
Sudan’da taraflar, başşehir Hartum’un yanı sıra ülkenin batı ve güneybatısındaki 9 eyalette ağır silahlarla çatışmayı sürdürüyor.
Birleşmiş Milletlere nazaran, çatışmalar sonucu 12 binden fazla kişinin öldüğü, 33 binden fazla kişinin yaralandığı Sudan’da, nüfusun yaklaşık yarısına denk gelen 25 milyon kişi insani yardıma muhtaç hale geldi. Sudan’da yaklaşık 7 milyon kişi, ülke içinde yerinden edildi yahut komşu ülkelerde güvenlik arayışıyla meskenlerinden kaçtı.
Güney Afrika’da 15. BRICS Doruğu düzenlendi
Güney Afrika Cumhuriyeti’nin mesken sahipliğinde, 22-24 Ağustos’ta Johannesburg kentinde 15. BRICS Doruğu düzenlendi.
Zirve; Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan meydana gelen BRICS ülkeleri kümesinin yeni üye kabulü kararı alması açısından tarihi bir tepe olarak öne çıktı.
BRICS ülkelerinin önderleri, Johannesburg’daki tepenin birinci 2 gününde, mevcut müracaatları ve üyelik kıstaslarını masaya yatırdı ve Arjantin, BAE, Etiyopya, İran, Mısır ve Suudi Arabistan olmak üzere 6 ülkenin topluluğa davet edilmesine karar verdi.
Yeni üyelerin 1 Ocak 2024’ten itibaren topluluğa üye olmasıyla BRICS üye sayısı gelecek yıl prestijiyle 11’e yükselecek.
Mali ve Burkina Faso Fransızcayı resmi lisan olmaktan çıkardı
Yönetimde askerlerin olduğu Nijer, Mali ve Burkina Faso, Sahel’de terörle faal gayret emeliyle eylülde, “Sahel Devletleri İttifakı (AES)” isimli bir ortak savunma gücü kurdu.
Mali, temmuzda; Burkina Faso ise aralıkta Fransızca’yı resmi lisan olmaktan çıkardı. Değişiklikle birlikte ülkede konuşulan mahallî lisanlar, resmi lisan statüsü aldı.
Bu, Fransa’nın Afrika’daki hakimiyetine karşı bir adım olarak değerlendirildi.
Nijer ve Gabon’da ordu idaresi ele geçirdi
Batı Afrika ülkesi Nijer’de ordu, temmuz ayında idareye el koyduğunu açıkladı. Gabon’da cumhurbaşkanı seçim sonuçlarının ilanından sonra ulusal televizyon binasına giren bir küme asker, idaresi ele geçirdiklerini açıkladı ve Cumhurbaşkanı Ali Bongo’yu mesken mahpusunda tuttu.
Darbe sonrası Burkina Faso ve Mali, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğunun (ECOWAS) Nijer’e muhtemel askeri müdahalesinin, kendilerine karşı bir savaş ilanı olacağını açıkladı.
Tigray’da iç savaş bitti, Amhara’da çatışmalar başladı
Etiyopya’nın kuzeyindeki Tigray Halk Kurtuluş Cephesine (TPLF) karşı geçen yıl verilen savaşta, orduya dayanak olan Amhara kökenli “Fano” milisleri, silah bırakmak istemediği için orduyla çatışmaya başladı.
Federal hükümet, Amhara bölgesinde orduyla lokal milisler ortasındaki çatışmaların şiddetlenmesi üzerine 4 Ağustos’ta fevkalâde hal ilan etti, 7 Ağustos’ta ise Amhara’daki birtakım bölgelerde denetimin kaybedildiğini açıkladı. Güvenlik güçleriyle Fano milisleri ortasındaki çatışma ve akınlarda onlarca kişi can verdi.
Kenya, Etiyopya, Somali ve Tanzanya sel mağduru
Doğu Afrika ülkelerinden Kenya, Etiyopya, Somali ve Tanzanya, kasım ve aralıkta yaşanan sellerden olumsuz etkilendi.
Kasım ortasından itibaren tesirli olan seller nedeniyle Kenya’da 170, Etiyopya’da 57, Tanzanya’da 68 kişi hayatını kaybetti. Kenya ile Etiyopya’nın doğusunda yer alan Somali’deki sellerde 110 kişi hayatını yitirdi.
Seller, birçok bölgede kolera üzere salgın hastalıkların ortaya çıkmasına yol açtı. Afet nedeniyle 2 milyondan fazla kişi meskenini terk etmek zorunda kaldı.
Birçok ülkede kolera salgını patlak verdi
Kolera salgını Afrika’nın birçok ülkesinde patlak verirken Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), kolera salgınının 31 ülkeye yayıldığını belirterek, yaklaşık 1 milyar insanın hastalanma riskiyle karşı karşıya olduğunu açıkladı.
Salgın Burundi, Kamerun, Kongo, Etiyopya, Tanzanya, Sudan ve Zimbabve dahil, Afrika’nın güneyinde de süratle yayıldı.
Kamerun’da, Ekim 2021’de ilan edilerek tesirini sürdüren kolera salgınında, 2023’te can kaybı arttı. Salgın nedeniyle mayıs ve haziran aylarında Kamerun’da 426 kişi hayatını kaybetti. Batı Afrika ülkelerinden Nijerya’da ise bu yıl ömrünü yitirenlerin sayısı 100’e yaklaştı.
Salgından en fazla etkilenen ülkelerden Zimbabve’nin başşehri Harare’de harikulâde hal ilan edildi. 12 Şubat’ta patlak veren salgında 14 Kasım’a kadar 7 bin 398 kuşkulu kolera olayı tespit edildi, en az 50 kişi hayatını yitirdi. Mozambik’te ise kasım ayında iki haftada 1100 bireyde kolera hadisesi tespit edildi, 2 kişi salgın nedeniyle hayatını kaybetti.
Somali’ye yönelik silah ambargosu kalktı
Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu (BMGK), aralık ayında Somali’ye yönelik 1992’den bu yana uyguladığı silah ambargosunu kaldırma kararı aldı. 15 üyeli BMGK’de, Somali’ye yönelik silah ambargosunun kaldırılmasına ait karar tasarısı oybirliğiyle kabul edildi.
Afrika Birliği Geçiş Misyonu (ATMIS), haziranda geri çekilerek bir askeri üssü Somali ordusuna teslim etti ve geri çekilme süreci başladı.
Somali’de iç savaşın akabinde kurulan geçiş hükümeti güçlerine dayanak için oluşturulan Afrika Birliği Somali Misyonu (AMISOM) geçen yıl yerini Afrika Birliği Somali Geçiş Misyonuna (ATMIS) devretmişti. Farklı Afrika ülkelerinden yaklaşık 20 bin askere sahip ATMIS’in, Aralık 2024’te tüm güvenliği ulusal orduya bırakması planlanıyor.
Haber Kaynağı: Anadolu Ajansı (AA)
