Kovid-19 salgınının başından beri uygulanan karantina önlemleri ve hudut denetimlerinin yılın başında kaldırılmasının akabinde yeninden başlayan dış ziyaretler ve memleketler arası toplantılarla ülke, yıl boyunca ağır bir diplomasi trafiğine tanıklık etti.
Çin, 2023’te ABD’de artan jeopolitik rekabet içinde, Batı karşısında emsal meydan okumalarla karşı karşıya bulunan Rusya’ya daha fazla yakınlaşırken, Avrupa ile de “stratejik özerkliğe” vurgu yapan müstakil bağlar kurarak istikrar oluşturmaya çalıştı. ABD’nin Hint-Pasifik stratejisi kapsamında bölgede ülkeleriyle ittifak iştiraklerini güçlendirme teşebbüslerine karşı Pekin idaresi, Pasifik’te sıkıntılı olduğu komşularıyla bağlarında istikrarı muhafazaya yönelik atılımlar yaptı.
Çin, BRICS Topluluğu’na 6 yeni üyenin davet edildiği genişleme sürecinde belirleyici rol oynarken, “Küresel Güney” olarak nitelenen gelişmekte olan ülkelerin dünya siyasetinde ve global iktisattaki yükünü artırmaya yönelik eforlara hamilik edeceğinin işaretini verdi. 2023’te bölgesel krizlerin tahlilinde daha faal bir role soyunan Çin, İran ile Suudi Arabistan ortasında diplomatik münasebetlerin yine kurulmasında arabuluculuk yaptı, Ukrayna krizi ve Filistin meselesinin tahliline yönelik “tutum belgeleri” yayımladı, diplomatik teşebbüslerde bulundu.
BALON KRİZİ
Şubat ayında Çin’e ilişkin bir yüksek irtifa balonunun ABD hava alanına girmesi, iki ülke ortasında tüm yıla damga vuran bir tansiyonu tetikledi.
Pekin, balonun sivil hava aracı olduğunu, meteorolojik araştırma için kullanıldığını, ABD hava alanına kazara girdiğini savunsa da açıklama Washington’ı tatmin etmedi. Washington, “casus balonu” olduğunu ileri sürdüğü balonu, 4 Şubat’ta, ABD hava alanını terk ederken Atlantik Okyanusu üzerinde kara sularında savaş uçağıyla vurarak düşürdü.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken da olayı takip eden hafta Çin’e yapmayı planladığı ziyareti iptal etti. Balon krizi, ABD ile Çin ortasında artan jeopolitik rekabet ve ekonomik çıkar çatışmalarının milletlerarası sistemi büyük güç çatışması ekseninde “yeni bir soğuk savaşa” sürüklediği izlenimini belirginleştiren bir gelişme oldu.
DİYALOG ARAYIŞI
Taraflar, olayın akabinde tansiyon siyasetini tırmandırmak yerine iki büyük güç ortasındaki rekabetin çatışmaya dönüşmesini önleyecek bir anlayış birliği sağlamak üzere diyalog arayışına yöneldi.
Dışişleri Bakanı Blinken’ın balon krizi nedeniyle iptal ettiği Pekin ziyaretini haziranda yapmasının akabinde Hazine Bakanı Janet Yellen, Ticaret Bakanı Gina Raimondo ve İklim Değişikliği Özel Temsilcisi John Kerry, Çin’i ziyaret ederek temaslarda bulundu. Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi, Ekonomik Bağlardan Sorumlu Başbakan Yardımcısı Hı Lifıng, Ticaret Bakanı Vang Vıntao ve İklim Değişikliği Özel Temsilcisi Şie Cınhua da ABD’ye giderek mütekabil görüşmeler yaptı.
Tüm bu diplomatik trafiğin akabinde Çin Devlet Lideri Şi Cinping, Asya Pasifik Ekonomik İş birliği (APEC) Doruğu için ABD’nin yaptığı ziyarette, 15 Kasım’da ABD Lideri Joe Biden ile San Francisco kentinde yüz yüze görüşme gerçekleştirdi. San Francisco görüşmesinde, başkanlar, 2022’de periyodun Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi’nin Çin ile egemenlik ihtilafı içindeki Tayvan’ı ziyaretinin akabinde kesilen askeri diyaloğu tekrar kurma ve uyuşturucu kaçakçılığıyla çaba, iklim değişikliği ve yapay zekâ idaresi alanlarında ortak çalışma kümeleri oluşturma konusunda anlaştı.
RUSYA İLE YAKINLAŞMA
ABD ile rekabet ve bölgesel tansiyonlar, Çin’i, Ukrayna’daki savaş nedeniyle benzeri meydan okumalarla karşı karşıya olan Rusya ile yakınlaşmayı sürdürmeye sevk etti.
Pekin, ABD ve Avrupa’nın, yaptırımlara karşı Rusya’yı desteklememesi ikazlarına rağmen Moskova ile başta güç olmak üzere ekonomik bağlantılarını geliştirdi. İki ülke ortasındaki ticaret hacmi 2023’ün birinci 11 ayında 200 milyar doları aşarken, Rusya’nın bu yıl ihraç ettiği ham petrol ve doğal gazın yaklaşık yarısı Çin tarafından satın alındı.
Çin Devlet Lideri Şi, martta düzenlenen Ulusal Halk Kongresi’nde tekrar seçilerek iktidarına üçüncü periyoduna başladıktan sonra birinci yurt dışı ziyaretini Rusya’ya yaptı. Şi ile Rus mevkidaşı Vladimir Putin ile Moskova’da yaptığı görüşmede, taraflar, Çin ile Rusya ortasında “kapsamlı stratejik iştirak koordinasyonu” olarak tanımladıkları bağların yeni boyuta yükseltilmesi ve stratejik iş birliğinin global boyutta genişletilmesine dair anlayış birliğine vardı. Şi, ziyaretin akabinde Putin’e veda ederken, “Şu anda dünya yüzyılda bir görülecek değişimden geçiyor ve bu değişime biz taraf veriyoruz.” sözünü kullandı.
AVRUPA İLE İSTİKRAR ARAYIŞI
Çin’in 2023’te ABD ile rekabetin ve tansiyonların arttığı bir devirde, dengeleyici olarak gördüğü bir öbür güç odağı da Avrupa Birliği (AB) oldu. Pekin, Avrupa’yla Batı ittifakındaki pozisyonundan bağımsız ilişki geliştirme arayışını ortaya koydu.
Yıl içinde Çin ile kıta ortasında çok sayıda diplomatik temas gerçekleşirken, Pekin sözcüleri, “Çin ve AB’nin, rakip değil ortak olduğunu”, “Çin’in AB’yi, çok kutuplu dünyada kıymetli bir kutup olarak gördüğünü ve stratejik özerkliğini desteklediğini” vurguladı. AB’nin lokomotif ülkelerinden Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un nisanda Pekin’e yaptığı ziyarette, “Avrupa’nın, Çin ile rekabet eden ABD’nin vassalı üzere hareket etmemesi gerektiğine” dair kelamları hafızalarda yer etti.
Avrupa’da Rusya-Ukrayna Savaşı’nın akabinde ekonomik güvenliğe yönelik dair telaşların artması, kritik teknolojilerde ve ham husus tedarikinde, Çin’e bağımlılık riskine karşı ekonomik münasebetlerde “riskleri azaltma” yaklaşımını hâkim kıldı. AB Kurulu, Çin’den ithal elektrikli arabalar sübvansiyon soruşturması başlatırken, Çinli şirketlerin 5G altyapısı kurmasını topyekûn yasaklamaya yönelik tasarı hazırladı. AB yetkilileri, 7 Aralık’ta Pekin’de düzenlenen Çin-AB tepesinde, Çinli muhataplarından Ukrayna’daki savaşta Rus ordusunu destekleyebilecek, askeri ve sivil ikili kullanıma sahip eserlerin ihracatını önlemelerini talep etti.
PASİFİK’TE KARŞI HAMLELER
ABD, yıl boyunca yeni Hint-Pasifik stratejisi kapsamında, Çin’e karşı bölgedeki ittifak bağlarını ve iştiraklerini güçlendirmeye yönelik adımlarını sürdürürken, Çin de buna karşı bölgede meselelerinin olduğu ülkelerle bağlarını düzgünleştirmeye yoluna gitti.
ABD Lideri Joe Biden, Japonya ve Güney Kore önderlerini, 18 Ağustos’ta Camp David’de bir ortaya getirdiği tepe, Çin’in iki yakın komşusu ile ittifak iştirakine verdiği değeri ortaya koydu. Çin, bunu kendisine karşı “dışlayıcı blok oluşturma çabası” olarak görürken, Japonya ve Güney Kore’ye “istikrarlı alakaların sürdürülmesi” iletisini verdi. Üç ülke dışişleri bakanları, 26 Kasım’da Güney Kore’nin Busan kentinde düzenledikleri toplantıda, ülkeler ortasındaki uyuşmazlıklar nedeniyle 2019’dan bu yana yapılamayan üçlü başkanlar doruğunun 2024’e yine başlatılmasına karar verdi. Biden’ın eylülde Vietnam’a yaptığı ziyaretten kısa müddet sonra Şi, aralıkta ülkeyi ziyaret etti. Çin önderinin ziyaretinde, ABD’nin Hint-Pasifik stratejisiyle kurduğu paydaşlıklar eksenine yaklaşmasından tasa ettiği Vietnam ile ideolojik ve ekonomik bağlarını birleştirme maksadı ön plandaydı.
2023’te Güney Çin Denizi’nde, Çin ile bölge ülkeleri ortasındaki egemenlik ihtilafları ve vakit zaman ABD’nin de dahil olduğu tansiyonlar devam etti. Yılın son aylarında bilhassa Filipinler ile Çin ortasında ihtilaf konusu olan Spartly Adaları etrafında çok sayıda tehlikeli yakınlaşma ve temas yaşandı. Çin, bağlantılarında meseleler yaşadığı bir öteki ABD müttefiki Avustralya ile ilgilerini olağanlaştırmak üzere adımlar attı. Avustralya Başbakanı Anthony Albanese’nin kasımda Çin’e yaptığı ziyaret, son yıllarda siyasi uyuşmazlıklar, ithalat manileri ve bölgesel savunma ittifakların tansiyona sürüklediği bağlantıların yeni doğrultuya kavuşturmak açısından dönüm olarak görüldü.
“KÜRESEL GÜNEY”İN HAMİSİ
2023, Çin’in “Küresel Güney” olarak isimlendirilen gelişmekte olan ülkeler ve yükselen ekonomilerle bağlantılarını ikili ve çok taraflı platformlarda derinleşmeye yöneldiği bir yıl oldu.
Çin, Rusya, Hindistan, Brezilya ve Güney Afrika’nın oluşturduğu BRIC Topluluğu, temmuzda Johannesburg düzenlenen dorukta, Arjantin, Etiyopya, İran, Mısır, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin olduğu 6 yeni ülkeyi üyeliğine davet etti. Çin Devlet Lideri Şi, Pekin’in belirleyici olduğu genişleme kararını “tarihi” olarak niteleyerek, bunun “çok kutuplu bir dünya sistemi ve memleketler arası bağların demokratikleşmesine yönelik talepleri olan gelişmekte olan ülkelerin inancını gösterdiğini” vurguladı.
Öte yandan Çin başkanı, tarihi İpek Yolu güzergahında ulaştırma, altyapı ve irtibatlılık projeleriyle Doğu-Batı ticaretini canlandırmayı hedefleyen Jenerasyon ve Yol Teşebbüsü’nün 10. yılda Pekin’de düzenlenen 3. Nesil ve Yol Forumu’nda teşebbüsü güncelleyerek ileriye taşımaya yönelik aksiyon planını duyurdu.
BÖLGESEL KRİZLERDE FAAL ROL
2023’te bölgesel krizlerin tahlilinde faal rol oynayan Çin, İran ile Suudi Arabistan ortasında diplomatik bağların tekrar kurulmasında arabuluculuk yaptı, Suriye rejiminin Arap Birliğine dönüşünde tesirli oldu.
Pekin, yıl içinde Ukrayna krizi ve Filistin probleminin tahliline yönelik “tutum belgeleri” yayımladı, diplomatik teşebbüslerde bulundu. Çin, İsrail’in akınları altındaki Gazze’de yaşanan krizin başından itibaren verdiği iletilerde, sivilleri gaye alan ve memleketler arası hukuku ihlal eden aksiyonları kınarken, taraflara “çatışmanın durdurulması ve sivillerin korunması” daveti yaptı.
Pekin idaresi, tansiyonun düşürülmesi ve insani krizin önlenmesine yönelik diplomatik temaslar yürütürken, barış müzakerelerine dönülmesinin ve bağımsız Filistin devletinin kurulduğu iki devletli tahlilin uygulanmasının tek çıkış yolu olduğuna işaret etti. İslam İşbirliği Teşkilatının (İİT) temas kümesi, Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulunun daimi üyesi ülkelere ziyaretlerinin birincisini Çin’e yaparken, Pekin idaresi Filistin probleminin tahlilinde Arap ve İslam ülkelerine takviyesini vurguladı. Çin, kasımda Konsey’in periyot başkanlığını devralmasının akabinde insani ateşkes ve çatışmalara orta verilmesine yönelik tasarı ve kararlara öncülük ederek ağır diplomasi yürüttü.
patronlardunyasi.com
