Boyner Küme CEO’su Cem Boyner Oksijen Gazetesi’nden Elif Ergu’ya verdiği röportajda ekonomik değerlendirmeler yaptı:
Türkiye, dünyanın en eşsiz ülkelerinden biri. 100 yıllık bir cumhuriyetiz. Ortada ara devirler olsa da neredeyse 75 yıldır çok partili bir demokrasiye sahibiz. Bunlar az şeyler değil. Hukukun üstünlüğü bizim olmazsa olmazımız. Neredeyse 200 yıldır “anayasacılık” problemiyle uğraşıyoruz. 3. Selim ve 2. Mahmud devrinin birikimleri bizi Tanzimat’a taşıdı. Sonrası meşrutiyetler ve cumhuriyet. Bu büyük ve görkemli seyahatin temel hedefi demokrasiyi büyütmek. Bu da laikliğe sadakatle bağlı kalarak, hukukun üstünlüğünü ön şart kılarak Anayasa’nın pusulasından şaşmamakla mümkün olur. Yüksek hukuk kurumlarımız ortasındaki uyuşmazlıklar elbette üzücü… Kurumların tek bir maksat için, bu ülkenin aydınlık yarınları için hareket etmesini diliyorum ben de her aklıselim vatandaş üzere. Karşılığım, elbette toparlayacağız.
“ASLANLAR ÜZERE BAŞARABİLİRİZ”
Dileklerim ve hayallerim bununla da sonlu değil. Geçmiş Türkiye’sinin kalıplarından arınmış, sorunun değil tahlilin kesimi olan bir Türkiye hayal ediyorum. Alakaları söküp atan değil, olanı kuvvetlendiren, yenisini koyan, iş birlikleri geliştiren bir Türkiye, yapılanların üzerine koyarak bu yeni yılda bir sıçrama yapacak Türkiye.
Güzel bir hayal…
Uzak değil bu hayalim. Dünyanın en büyük sıkıntılarında Türkiye olarak sözümüzün bir değeri olduğunu görüyoruz. Ukrayna-Rusya savaşında tahıl koridoru muahedesi İstanbul’da imzalandı. Bizim hariciyemiz dünyanın en esaslı kurumlarından. Diplomasi kaslarımız daima güçlüydü, Rusya-Ukrayna savaşındaki konumumuzu Filistin-İsrail savaşında da gösterebiliriz. Zira biz bölgemizin en tesirli “yumuşak gücü”yüz. Post Covid tedarik zincirinde 4 yeni şampiyon ülke var. “Connectors” deniyor bunlara. Meksika, Fas, Endonezya ve Vietnam. Hangi ortada sıyrılıverdi bunlar? Dahası neden bunların ortasında değiliz? Dünyadaki sermaye, üretim ve ticaret bu dört ülkeye yağıyor şu anda. Türkiye’yi biraz yerinden kıpırdatsak bütün bu işler bize kayacak. Avrupa Komisyonu’nun yayınladığı son genişleme raporu hepimizi üzdü, evet bu bir gerçek ancak çok da değil, bundan yalnızca 10 yıl evvel dünyanın gıpta ettiği, her cümlede ismi kıskanılarak geçen bir ülkeydik…
Doğrudan yabancı sermaye girişinin arttığı, istihdam yaratan, teknoloji getiren bir yere gitmişti Türkiye. 2008’e kadar da devam etti bu. Türkiye, dünyada çok güçlenmişti.
O ortamdan uzaklaşmadık mı?
O devrin tılsımı AB ile bağlantıların yeterli olmasındaydı. Türkiye zıtlarına, düşmanlarına, rakiplerine karşın; “Demokratik hukuk devleti olarak, fikir özgürlüğü olarak ve iktisat idaresi olarak, bağımsız düzenleyici konseyleriyle, Merkez Bankası başta olmak üzere kendi içinde güçlenen bir Türkiye, dünyada güçlü olur” formülünün testiydi o devir. O test yapıldı ve imtihandan geçildi. Ne vakit ki Türkiye bu bahislerde geri gitmeye başladı; ibre Türkiye’nin rakiplerinin yahut az sayıda da olsa azılı lobilerin lehine döndü. Hasebiyle “Nasıl toparlanacağız” sorusunun karşılığı denendi ve görüldü, tekrar neden olmasın?
Ekonomik belirsizlikler, dış siyasetteki gerginlikler… Çıkış yolu için ne yapmalıyız, pusulayı ne istikamete çevirmek lazım?
“GELECEĞE ATILIM YAPMAK ZORUNDAYIZ”
Avrupa Dış İlgiler Kurulu ve Oxford Üniversitesi’nin birlikte 21 ülkede yaptığı ortak ankete nazaran geleceğe en karanlık bakan beşerler bizde; yüzde 50’mizden fazlası Avrupa ülkelerinde yaşamak istiyor. İnsan hakları standartlarında Batı’yı istiyorlar. Orta Doğu coğrafyasının çoğunluğu bile Batı’yı istiyor. Bulunduğumuz girdaptan karşıt takla atarak çıkmalıyız. Doğu’ya ve geçmişe değil, Batı’ya ve geleceğe hakikat çabucak taraf kırmalıyız. Koruma edecek kadar çok şeyi olan zenginler muhafazakar olur. Bizim toplum olarak bu türlü koruma edilecek bir zenginliğimiz yok. Geleceğe atılım yapmak zorundayız. Yıllarca evvel bir Orta Doğulu yatırımcı adayı ile sohbet ederken Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne girme talihini sormuştu. “Sizi neden ilgilendiriyor bu?’” diye sorduğumda, “Kendimize benzeyen ülkelere yatırım yapmak isteseydik aslında o denli yapardık, biz Batı’nın hukuk ve toplumsal tertibine eklemlenecek bir ülkeye yatırım yapmak istiyoruz” demişti… Daha evvel de başarmıştık. Yine aslanlar üzere başarabiliriz.
DEMİREL’LE SOHBETİ
Türkiye’ye güveniyorum. Siyaset yaptığım periyot, ki yaklaşık 30 sene evvelden bahsediyoruz, merhum Demirel ile bir gün baş başa sohbet ederken, elini elimin üzerine koydu. “Halk beni misyona getirirse nasıl altından kalkacağım, bu ülkeyi nasıl yöneteceğim dediğin, korktuğun, ürperdiğin oluyor mu hiç?” diye sordu. Sonra benim yanıt vermemi beklemeden, “Bak Cem benim iktidarlarım boyunca her yıl yüzde 6-7 kalkındık ancak şunu bil ki aldığımız her 10 kararın 9’u yanlış, biri yanlışsız idi. Ülkelerin dinamizmi vatandaştan, sanayiciden, esnaftan gelir. Sıkıntı iştir devlet idaresi, daima yanlış kararlar verirsin. Ben bir hakikat kararla bunu yapabildim. Şayet 9 yanlış değil de 8 yanlış yapsaydık, bugün İtalya yahut İspanya olmuştuk. 7 yanlış ile Güney Kore, 10 kararda 6 yanlış yapsaydık Almanya yapardık Türkiye’yi” dedi. Bu anekdotu neden anlattım, zira hükümetlerin siyasetleri değişir, öncelikleri değişir, bir gün yaptıklarını öbür gün bozabilirler. Bu ülkenin insanlarının gücüne, heyecanına ve hayallerine bakmamız lazım… Bir ortalar ‘onurlu yalnızlık’ diye içi boş bir siyaset düsturumuz vardı. Meğer biliyoruz ki, iç siyaset onurlu, dengeli, kucaklayıcı, kapsayıcı ve cesaretlendirici olmalı. Dış siyaset ise neredeyse yalnızca, büsbütün çıkar temelli olmak zorunda… Dünya bu türlü dönüyor.
Son yıllarda dış siyasetimizde ortada bir gördüğümüz ulusal çıkar temelli rasyonelleşme, bölgenin çıkarlarını öne alan tercihler bana çok yürek veriyor. Bir gerçek ki, hala yalnızız dünyada, tek başımızayız. Türkiye’nin iki değerli kopyalanamaz gücünden biri insan sermayesi ise oburu de coğrafyası. Coğrafyamızın gücünü hakikat yönetip o harikulâde insan hazinemizi yanlışsız yönlendirebilirsek, Türkiye’yi kimse tutamaz. Benim daima umudum var, ülkeme inanıyor ve güveniyorum.
“İŞİMİZ SOKAK VE MÜŞTERİ…”
Bu konjonktürde, yüksek enflasyon, alım gücünün düşmesi sizin işlerinizi nasıl etkiliyor?
İşini daima dönüştürerek büyütürsen genelde âlâ masraf işler. Daha çok yumurta üretmek değil yumurtadan kek, pasta, omlet yaparsak, dönüştürerek büyütürsek en küçük işlerin bile ülke iktisadına katkısı dalga dalga büyür. Benim işim, hepimizin işine bağlı. Hepimiz büyük bir makinenin küçük kesimleriyiz. Vazifemizi eksiksiz yapmamız beklenir. Devlet, özel bölüm olarak ayırmadan hatta sendikaları ve sivil toplum kuruluşlarını da işin içine katarak söylüyorum, kurumları güçlendirmek ve kurumsal kapasitemizi arttırmak durumundayız. Dünyayı ıskalayamayız. Sürat şu anda dünyanın en kıymetli para ünitesidir. Hızlanmamız gerek, son devir teknolojik gelişmeleri bırakın yakından takip etmeyi, içine girmemiz gerek.
Türkiye’nin yabancı sermaye girişine gereksinimi var. Son devirde Bakan Mehmet Şimşek bunun için çabalıyor lakin beklenildiği üzere olmadı. Türkiye bu yolu nasıl açacak?
Yabancı sermayenin uzun vadeli gelmesi çok kıymetli. Kısa vadeli sermaye her ülkeye gidiyor. Yargı kurumlarına inanç olduğu vakit, yargı kurallarına inanç arttığı vakit yabancı sermaye uzun vadeli gelebilir. Türkiye’nin global rekabet gücü var. Bugün Körfez sermayesi Orta Asya, Asya, Latin Amerika, Afrika; bütün bu ülkeler Türkiye’ye bu türlü bakıyor esasen. Türkiye’ye daha fazla iltifat etmeleri için, dış siyaset, kültürel münasebetler ve yatırımlarda bu denklemi tekrar toparlamamız gerek. Demokrasi, kültürel münasebetler, ekonomik iklimden, bayan haklarına, özgürlüklere ve eğitime kadar; gelecek vaat eden bir eğitim politikası… Yatırımcı buna da bakıyor.
Yaklaşık 5 ay sonra bir seçim daha var. Seçime yönelik siyasetlerin uygulanması sürpriz olmaz. Yeniden dalgalanma, hesap yapmakta zorluk üzere sürprizler bekliyor musunuz?
Bu coğrafyada hesap kitabı bir Kuzey Avrupa ülkesi mantığıyla yapmak imkânsız. Bilhassa bizim bölümde hiçbir şey tıpkı kalmıyor. Bu türlü bir dönüşüm içinde karlılık ve finansal idare elbette değerli; lakin kâfi değil. Öngörülebilirlik her şeydir… Boyner Küme olarak son periyotta kıymetli bir şey başardık. Finansal borçluluğumuz artık sıfıra yakın. Kümemizin kârlılığı, enflasyonun da ötesinde büyüdü. 1 milyar dolar ciro düzeyine çıkarttık işlerimizi. Boyner Now aydan aya büyümede ortalama yüzde 24’ü yakaladı. Online satışlar, pandemiden sonra toplamda yüzde 392 artarak, hissemizi 2023 yılı toplamında yüzde 25 oranına getirdi. 15 milyonu aşan müşteriyle pazar hissemizi artırarak süratli ve kârlı bir formda büyümeye devam ediyoruz. Yanlışsız yoldayız, işimizi de çok âlâ yapıyoruz. Seçime gelince, herhalde dünyada seçimlerin muhtemel ekonomik tesirlerini bu kadar önceliklendiren ikinci bir ülke yoktur. Bu da aslında 100 yıllık cumhuriyetimizde hâlâ demokrasinin tam olarak işleyemediği modüller olduğunu gösteriyor. Seçime 4 ay üzere bir vakit varken ve hele de bu bir mahallî seçimken; muhtemel ekonomik tesirleri konuşmamızı üzücü buluyorum. Keşke bunun yerine iktisattaki öteki gelişmeleri, kentlerimizin meselelerini ve hatta kentlerimizde çağdaş ömrü konuşsak. İktisadın sakinliğinden çekindiğimiz için 2024 ile ilgili siparişlerimizi yüzde 25 düşürdük. Lakin bunun yüzde 20’sini tekrar artırabiliriz. Kararlarımızı geri dönülebilen kararlarla kısıtlarsak Türkiye’nin enflasyondan çıkma seyahati ve bu coğrafyada olabilecek sürprizleri kolay göğüsleriz.
Size nazaran 2024’teki en büyük tehdit ve en büyük fırsatlar nelerdir? Hem perakende dalı hem de Türkiye iktisadı açısından…
Maliyet enflasyonu ile şişen maliyetleri baskılamak zorundayız. Nasıl becereceğimizi hala tartışıyoruz ortamızda. Operasyon masraflarını boğdukça boğuyoruz, süreçleri sakatlamadan, müşterimizin paha vermeyeceği her masrafı tıraş ediyoruz. Birbirimize yıllardır tutunduğumuz hiçbir üreticimizin elini bırakmadan yola devam ediyoruz. Sonuçta enflasyona ezilmeden, kimseyi de ezdirmeden, GSMH artışının birkaç misli net büyümeyi başarmak için kilitlendik. Günü gününe emprovize edeceğiz. Yıllardır birbirini tutmayan kararlardan bankalar da gerçek dal de yoruldu. Şu sıralar başlayan rasyonelleşmenin kalıcı olmasını umuyoruz. AVM’lerden iplik üreticilerimize, kargo şirketlerine, overlokçulara kadar devasa bir sanayi var ve birbirimize sahip çıkacağız.
“DEVRİMCİ PERİYOTLAR İHTİLAL VAKTİDİR, YAMA VAKTİ DEĞİL”
Dünyada 2024 güç bir yıl olarak, kritik bir yıl olarak görülüyor. Sizi dünyadaki hangi gelişmeler, beklentiler düşündürüyor?
Hollanda seçimlerinden birinci çıkan partinin önderi göçmen aykırısı, çok kültürlülüğe uzak. Ondan çabucak evvel yeniden çok sağı benimseyen bir ekonomist-televizyon yorumcusu Arjantin Cumhurbaşkanı oldu. En büyük soru işareti natürel ki ABD’de. Kasımda seçimler yapılacak ve beklenmeyen bir gelişme olmazsa Trump ve Biden yine kapışacak üzere görünüyor. The Economist mecmuası gelecek yılı kıymetlendiren özel sayısında Trump’ı “2024’te dünyayı bekleyen en büyük tehlike” olarak gösterdi. Başkanlığı devrinde daima Çin’i “stratejik düşman” olarak kodlayan Trump’la yeni bir periyot ABD-Çin ilgilerini de ticaret savaşlarını da sertleştirecektir. Çok korumacılık ve ticaret savaşları, çok milliyetçilik ve kökten dinci tercihler tam önümüzdeki tehditler.
“MEHMET ŞİMŞEK’İN DİREKSİYONA GEÇMESİYLE ÂLÂ İŞLERİN SEMERESİNİ DE BİR ÖLÇÜ ALDIK”
Artık bunlar daha ortada yokken bile IMF global büyüme varsayımlarını düşürdü. 2022-2024 üç yıllık global büyüme ortalaması yüzde 2.1. Son yüzyıldaki ortalama büyümenin altında kalacak. Türkiye’nin bir talihi var. Mart ayındaki mahallî seçimlerden sonra uzun bir seçimsiz periyoda giriyoruz. Seçimlerden sonra Mehmet Şimşek’in direksiyona geçmesiyle yapılan âlâ işlerin semeresini de bir ölçü aldık. OECD büyüme kestirimlerini yükseltti, FATF’nin gri listesinden çıkmak için tek bir adım kalmış, kripto varlıklarla ilgili yasal düzenlemenin Meclis’ten çıkması kıymetli görünüyor, yurt dışından fon girişi sağlama uğraşları sürat kesmiyor. Denetimli ekonomik yavaşlama ile dış ticaret açığını azaltıp Merkez Bankası rezervlerini arttırarak enflasyonu düşürebilirsek ne keyifli.
“DAHA HOŞ GÜNLER İÇİN BİR ÖLÇÜ ACI ÇEKMEK MECBURİYET”
Daha hoş günler için bir ölçü acı çekmek mecburiyet. Daron Acemoğlu ve Simon Johnson’ın kaleme aldıkları yeni kitapları “İktidar ve Teknoloji”yi şimdi okuyorum. Kitapta 1942 yılında Britanya’da hükümet komitesinin yazdığı bir raporda, “Dünya tarihindeki devrimci devirler ihtilal yapma vaktidir, yama yapma vakti değil” tabiri var. Bu bizim için bugün de geçerli; geç kalmamalı, iktisattaki yapısal ıslahatları vakte bırakmamalıyız. Natürel oyun sürerken kuralları değiştirmek her şeyi boşa çıkarabilir. Buna bir de yeni anayasa tartışmalarının tetiklediği iç çekişmeler iç hengameler eklenirse geleceğe dair olumlu beklentiler flulaşır. Siyasetin yankı odalarında şekillenen yapay dünyalar bizi çıkmaza sürükleyebilir. Bu türbülansa girmeden kendi yolumuzda yürüyebilmeliyiz.
patronlardunyasi.com
