Cumartesi Anneleri, 1995 yılında İstanbul Gazi Mahallesi’nde yaşanan olayların ardından eylemlerine başladı. Hasan Ocak’ın 21 Mart’ta gözaltına alınmasının ardından kaybolmasıyla birlikte annesi Emine Ocak ve ailesi, Hasan Ocak’ın bulunması için çeşitli eylemler düzenledi. Hasan Ocak’ın işkenceye maruz kalarak cansız bedeninin kimsesizler mezarlığında bulunmasının ardından Ocak ailesinin mücadelesi, zorla kaybedilen yakınlarının bulunması ve faillerin cezalandırılması talebine dönüştü.
1995 yılında Galatasaray Lisesi önünde yapılan ilk eylemler, Arjantin’deki Plaza de Mayo eylemlerinden esinlenmişti. Eylemciler, kaybettikleri yakınlarının fotoğraflarıyla sessiz oturma eylemi yapıyor ve adalet taleplerini yükseltiyorlardı. Bu eylemler sonucunda kamuoyunda “Cumartesi Anneleri” olarak anılmaya başlandı.
Eylemler zamanla büyüyerek her Cumartesi binlerce insanın katılımıyla devam etti. Ancak 1999 yılında artan polis müdahaleleri nedeniyle eylemlere ara verildi. Ergenekon davası sürecinde kayıplardan sorumlu kişilerin yargılanacağı beklentisiyle 2009 yılında eylemler tekrar başladı. Şubat 2011’de dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Cumartesi Anneleri temsilcileriyle görüşmesi sonrasında TBMM’de bir komisyon kuruldu.
Komisyon, zorla kaybedilen kişilerin akıbetinin araştırılması amacıyla çalışmalar yürüttü. Ancak 2018 yılında başlayan kısıtlamalar ve müdahalelerle eylemler engellenmeye çalışıldı. Polis müdahaleleri ve gözaltılar arttı, ancak Anayasa Mahkemesi bu müdahalelerin barışçıl toplantı ve gösteri özgürlüğünü ihlal ettiğine hükmetti.
Son dönemde İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya’nın açıklamaları ve AKP Grup Başkanvekili Özlem Zengin’in taahhütleriyle birlikte eylemlerde bir yumuşama gözlendi. 11 Kasım 2023’te yapılan 973. hafta buluşmasında engelleme olmadan basın açıklaması yapıldı. Özlem Zengin’in açıklamaları ise Cumartesi Anneleri’nin bininci hafta buluşmasına kitlesel katılım sağlanacağına işaret etti.
Cumartesi Anneleri’nin temel talepleri yıllardır değişmeden devam ediyor: zorla kaybedilen yakınlarının bulunması ve faillerin yargılanarak cezalandırılması. Bu talepleri destekleyen sanatçılar ve insan hakları savunucuları da eylemlere katkıda bulunuyor. Ayrıca, Cumartesi Anneleri’nin gösteri haklarıyla ilgili talepleri de devam ediyor, özgür bir şekilde taleplerini dile getirebilecekleri bir alan isteniyor.
