Brooklyn’deki birinci değil…
Vakanüvis
New York’daki bir sinagogun altında ortaya çıkan tünele yönelik tartışmalar devam ediyor.
Hasidik Musevilerin Brooklyn’deki bu tüneli neden kazdıklarına dair rivayetler / savunmalar havada uçuşuyor.
Süreç nereye evrilecek bilinmez lakin Amerikalı Musevilere yönelik olarak 1897’de yayımlanmaya başlayan Forward gazetesinde, bu tünelin, Yahudiliğin radikal akımlarının tarihinde birinci olmadığı bilgisi yer alıyor.
Hasidik hareket Ukrayna’da ortaya çıktı
Chabad Lubavitch, Dünya Genel Merkezi’nin sinagogundaki tünel olayıyla kamuoyunun gündemine gelen en tesirli Hasidik Yahudi hareketinin kökleri eskiye ve Rusya’ya uzanıyor. Brooklyn College tarafından düzenlenen “ Halkı – Brooklyn Yahudileri” başlıklı seminerde anlatılanlara nazaran, Hasidizm, 1700’lü yılların sonlarına gerçek Rusya, bugünkü Ukrayna’nın batı bölgesinde ortaya çıkmıştı.
Dini ve toplumsal muhafazakârlık, neredeyse tek tip giyinme, siyonizm ve İsrail devletinin kurulmasına muhalefet üzere özellikleriyle dikkat çeken Hasidik Musevilerin başkanı Baal Şem Tov isimli bir hahamdı.
Hasidizm, siyonizm ve buna bağlı olarak Filistin’de bir devlet kurulması fikrine şiddetle karşıydı. O denli ki, 1800’lü yıllarda yasa dışı bir biçimde göç eden Musevilere, durumları netleşinceye kadar süreksiz tutuldukları bölgelerde, büsbütün insani münasebetlerle yardımda bulunan Osmanlı Devleti’nin bu siyasetini destekleyenler, “yeni bir devlet kurulmasına giden yolu kolaylaştırılmasını savundukları” gerekçesiyle hareketin başkanları tarafından mahpusa bile atılmıştı.
Brooklyn: “Küçük Kudüs”
Akım; çok tutucu kanıları ve vakit zaman ortaya çıkan isyan denemelerinden ötürü hem Çarlık Rusyası’nda hem de Sovyetler Birliği periyodunda idarenin reaksiyonunu çekmiş, önderlerinden kimileri idam edilmişti.
Hasidik Museviler, vakit içerisinde evvel Polonya’ya sürgün edilmişler, akabinde birçoğu ABD’ye göç etmiş, en çok da New York’a gelmişler, burada da Brooklyn semtini tercih etmişlerdi.
Brooklyn’de hâkimiyet kuran cemaat, peş peşe yeni mahalleler inşa etmişti. Kaçak tünele bahis olan Crown Heights de 1900’lerin başlarında Brookly’nin Yahudi mahallelerinden birisi olarak kurulmuş, İbrani Göçmen Yardım Derneği de burada faaliyete geçmişti. 1923 yılına gelindiğinde Brooklyn, New York’taki en büyük Yahudi nüfusuna sahip olan ilçeydi. New York’un yüzde 30’u Yahudi nüfustu. Brooklyn’e artık “Küçük Kudüs” deniyordu.
Bu ortada, göç dalgasında Brooklyn yerine Manhattan’ı seçenler de vardı. Avrupa’dan gelen kümeler ortasında, geçtiğimiz aylarda ölen ABD’nin eski Dışişleri Bakanlarından Henry Kissinger’ın ailesi de bulunuyordu.
Diğer tüneller…
Yahudiliğin kimi kollarındaki inanışlar ya da kimi “pratik gereklilikler” nedeniyle tarihte öteki tünel hadiseleri da görülmüştü. Bunlardan en eskisi, M.Ö. 700’lerde periyodun Yehuda hükümdarının anısına inşa edilen Hizkiya tüneliydi. Bu tünel, Kudüs’ün doğusunda bulunan Ophel dağının altında yer alıyordu. Tünel, uzun asırlar boyunca hem kutsal bir yer hem de taarruz ve istila devirlerinde saklanmak, karşı taarruzlar için hazırlık yapmak hedefiyle kullanılmıştı. Tünelin uzunluğu 533 metreydi.
Kudüs civarındaki bir diğer tünel de Arap köyü Kfar Kana’da bulunuyordu. Milattan sonra 60’ların sonlarında inşa edilen bu tünel, Romalı işgalcilere karşı gerçekleştirilen ayaklanmalarda kullanılıyordu. İspanya’nın Sevila kentinde yaşayan Museviler de Hıristiyanların baskılarından kaçmak için konutlarının altına bâtın tüneller açmışlardı.
İkinci Dünya Savaşı’nda ise Nazilerden kaçmak için tüneller inşa edilmişti. Bunlardan birisi, günümüz Belarus’unun Navahrudak kentinde yapılmıştı. Toplam 250 metre uzunluğundaki tüneli kullanan 232 Yahudi, Nazilerin elinden kurtulmuştu. Tekrar birebir bölgede, Litvanya Ponar’da daha kısa bir tünel kazan Museviler, burayı kullanarak Müttefik kuvvetlerinin tarafına geçmişti.
İsrail kurulmadan evvel Filistin’deki bir tünel ise bölge halkı Müslümanlar ile İngilizlere yönelik taarruzlar düzenleyen terör kümelerine mermi imal etmek üzere inşa edilmişti. Rehovot yakınında bu “fabrika”, 1945 ile 1948 yılları ortasında faaliyet göstermiş, örgütler için milyonlarca mermi üretmişti.
Mescid-i Aksa’nın altındakiler…
Kayıtlardaki son tüneller ise yakın tarihte ortaya çıkmıştı. Binyamin Netanyahu’nun birinci Başbakanlığı periyodunda, 1996 yılında “Eski Şehir’in altında turistik bir cazibe noktası oluşturma” münasebetini öne sürerek başlattığı tünel inşaatı, kısa müddette tansiyona yol açmıştı.
Mescidi Aksa ile Hz. Ömer Camii’nin içinde bulunduğu Harem-i Şerif bölgesinin altından geçecek olan tüneller karşı çıkan Filistinliler şov yapmış, İsrail rejimi göstericilere gerçek mermilerle ateş etmiş, olaylarda 12 Filistinli şehit olurken, 400 kadar kişi de yaralanmıştı.
İsrail hükümetleri, takip eden yıllarda değişik münasebetlerle diğer tünel inşaatlarına başlamış, bunlar da reaksiyonlara yol açmıştı. Hala de kentteki tünel gerginlikleri devam etmekte.
