Ali KEMAL FAZİLET
Toplumsal medyanın yaygınlaşmasıyla birlikte geçmişte kapalı kutu olan kimi yerlerden daha fazla imaj kamuoyunun önüne düşmeye başladı.
Bu yerlerin başında Türkiye’deki cümbüş dalının bir kesimi olan pavyonlar geliyor.
Pek çok sinemaya de mevzu olan pavyonlar yıllarca kabadayı kültürünün de hakim olduğu yerler olarak tanımlandı.
Pavyon denince akıllara birinci gelen kent ise Ankara.
Türkiye’nin başşehrinin kendine mahsus bir pavyon kültürü var.
Geçtiğimiz günlerde bir Ankara pavyonunda dans eden Ukraynalı genç bir bayan, hoşluğu ve yaşının küçük olup olmadığı tartışması nedeniyle günlerce toplumsal medyada gündem oldu.
Yine Ankara pavyonlarındaki kimi diyaloglar yahut cümbüşlere dair imgeler de toplumsal medyada önemli izlenme oranlarına ulaşıyor.
Eğlence anlayışı yıllar içinde değişime uğrarken geçmişin bir modülü olan pavyonların hala bir formda tercih edilir olmasının en büyük nedeni kendine has yanlarının bulunması.
Birçok insanın yadırgayacağı bu biçim bazıları için gündelik hayatını etkileyebilecek kadar vazgeçilmez olabiliyor.
Bu istikametinden ötürü Ankara pavyonları 2020 yılında farklı bir teze husus oldu.
PAVYON KÜLTÜRÜNÜN AİLE HAYATINA TESİRİNİ ARAŞTIRDI
Sosyolog Coşkun Sıhhat tarafından hazırlanıp Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı’na sunulan “Pavyon Kültürünün Aile Hayatına Etkisi” isimli yüksek lisans çalışması pavyonlara dair az bilinen, ayrıntılı bilgiler içeriyor.
Sağlık, bu tez ile sosyoloji alanında bilim uzmanı unvanını aldı. Şu anda Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Sosyoloji Anabilim Kısmında Doktora tahsiline devam eden Sağlık’ın araştırma alanları ortasında “Aile Sosyolojisi, Cümbüş Sosyolojisi, Kültür Sosyolojisi, Göç Sosyolojisi ve Dezavantajlı Kümeler Sosyolojisi” yer alıyor.
Kendisine ulaştığımız Sıhhat, araştırmasının bir yılı bilgi toplama süreci (araştırma alanında müşahede ve görüşmeler) olmak üzere toplamda 1,5 yıllık çalışmanın sonucu olduğunu belirtti.
KİMİ VAKİT HENGAMEYE VARAN TARTIŞMALARA GİRMEK ZORUNDA KALDI
Sıhhat, araştırmanın iştirakçilerine ulaşmanın güç olmasından ötürü alanda birçok sıkıntıyla karşılaşıldığını söyleyerek, bunları şöyle anlattı:
“Örneğin pavyonda çalışan konsomatrisleri görüşmeye ikna etmek, pavyonlara girip mevzu hakkında işletmecilerle görüşme yapmak, birtakım müdavimlerin sorulan soruları yanlış anlayıp arbedeye varan tartışmalara girmesi, ayrıyeten müdavimlerin evli oldukları eşlerine saklılık çerçevesinde ulaşmak üzere problemlerle karşılaşılmıştır. Bilhassa müdavimlerin eşleri kocalarından zımnî mülakat verdikleri için bu bireyleri mülakata ikna etmek, görüşme yer ve vaktini ayarlamak güçlü süreçlerde ilerlemiştir.”
1950’LERE KADAR SEÇKİN EĞLENCESİYDİ
Araştırma pavyonun tanımlamasıyla başlıyor.
3572 sayılı yönetmelikte, çoklukla geceleri geç saatlere kadar faaliyet gösteren, gazino özelliği taşımakla birlikte bayanların konsomasyon yapabildiği müzikli-içkili cümbüş yeri olarak tanımlanan pavyonlar, Fransızca “pavillon” sözcüğünden geliyor.
Türkiye’de cümbüş hayatına 19. yüzyılın son çeyreğinde giren ve 1950’lere kadar daha çok seçkin kısmın devam ettiği, kaliteli ve kıymetli gece kulüpleri için kullanılan pavyon bu tarihlerden sonra gecenin tehlikeli yerleri olarak anılmaya, daha çok kabadayı ve mafya tayfasının karar sürdüğü, yasa dışı işletme mantığıyla emekçilerin çalıştırıldığı yerler manasında makûs bir ün kazandı. Lakin araştırmada günümüzde kontrollerin sıkılaştırılması sebebiyle pavyonların bu yasa dışı özelliğini yitirdiği, kapitalist sistemin sermaye yerleri olarak öteki cümbüş biçimleri üzere sıradan bir işlerlik ve fonksiyon kazandığına dikkat çekildi.
ANKARA’DAKİ PAVYON KÜLTÜRÜNÜN KÖKENİ KÖY ODALARINDAKİ CÜMBÜŞLERE DAYANIYOR
Pavyon kültürünün Ankara üzere kimi İç Anadolu kentlerinde daha fazla benimsenmesinin nedenine dair araştırmada şu tez lisana getirildi:
“Zamanında köy odaları dedikleri yerlerde erkeğin evlenmeden evvelki gecede eğlendirildiği, çeşitli çalgılı müziklerle ve bol alkolle vakit geçirildiği, oyun havalarının çalındığı ve bir nevi bekarlığa veda üslubunda partilerle kutlanıldığı cümbüş anlayışı, vakitle evirilip Ankara’nın pavyon alemini oluşturduğu söylenmektedir.”
PAVYON MÜDAVİMLERİNİN AİLELERİYLE EN BÜYÜK SORUNU PALAVRA VE ALDATMA
Sıhhat, araştırmanın gayesinin pavyon kültürünün aile hayatına tesirlerinin pavyon müdavimleri, pavyon çalışanları ve bayan eşler ile görüşmeler sonucunda ortaya konması olduğunu kaydederek, araştırma kapsamına 17 iştirakçi ile derinlemesine görüşmeler yapıldığını söyledi.
Sağlık, bu 17 kişinin de beşinin pavyon müdavimi, ikisi işletmeci, beşinin müdavimlerin eşleri, biri pavyon sanatkarı, dördünün de konsomatris olduğuna dikkat çekti.
Sağlık, araştırmada elde edilen genel bulgulara nazaran pavyon müdavimlerinin aileleriyle yaşadıkları en büyük problemlerin “yalan söyleme ve aldatma”, “maddi sorunlar” ve “aileye vakit ayırmama” üzere sorunlar olduğunun ortaya çıktığını kaydetti.
KUMA GETİRME SORUNU DA VAR
Bilhassa müdavimlerle ve müdavim eşleriyle yapılan görüşmelerden, bu şekil ailelerde kuma getirme dahil her türlü sorunun yaşandığının görüldüğü kaydedilirken, “Ayrıca işletmecilerin ve pavyon sanatkarının ise bilhassa ailelerine vakit ayırma konusunda zahmetler yaşadıkları tespit edilmiştir” denildi.
KONSOMATRİSTLERİN BİRÇOKLARININ AİLESİ BİLİYOR, PARASI İÇİN SUSUYORLAR
Araştırmada konsomatrislerin pavyonda çalışma durumunu ailelerinin birçoklarının bildiği lakin parası düzgün olduğu için sustukları ve yakın etraflarından saklamaya çalıştıkları, konsomatrislerin ailelerinin birçoklarının sıkıntılı yahut dağılmış aileler olduğu, konsomatrislerin birçoklarının maddi olarak ailelerine dayanak verdikleri, ortaya çıkarıldığı da kaydedildi.
ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ DAHİL 18 YAŞINA KADAR İNDİ
Araştırmadaki en değerli tespitlerden biri de “Kısa yoldan para kazanmanın yolu olarak görülen konsomatrisliğin son vakitlerde üniversite öğrencileri dahil genç bayanlar ortasında (18 yaşına kadar inmiştir) yaygınlaştığı” tarafındaki argüman.
KAZIKLANMAK PAVYONA GİDENİN KAÇINILMAZ SONU
Sağlık, araştırmasında Ankara pavyonlarına dair “Ankara’da pavyon denince birinci akla gelenin argo tabirle kazık hesapların ödenme mevzusudur” diye başladığı kelamlarına şöyle devam etti:
“Zaten daha evvel de belirtildiği üzere pavyonun değerli yer olma özelliği eski bir tarihi geçmişe dayanmaktadır. Ama Ankara pavyonlarında bu kıymetli yer olma özelliği büsbütün sömürü sistemine dayanan, kuralı ve üslubu olmayan bir biçimdedir. Pavyona giden erkeklerin en çok muzdarip olduğu konu da budur. Ancak en nihayetinde vazgeçemedikleri cümbüş anlayışı da tekrar pavyondaki cümbüş şeklidir. Ayrıyeten Ankaralı olmak kaşık havasını sevmek ve bilmek demektir. Esasen Ankaralıların düğünlerinde çalan oyun havalarının neredeyse hepsi kısmen pavyonlarda da çalınmaktadır. Yani pavyon Ankara’da lokal bir özellik kazanmıştır.”
ANLATIMLARLA PAVYON ALEMİNİN ŞEMASINI ÇIKARDI
Sağlık’ın araştırmasında en dikkat cazip ayrıntılardan biri “Pavyon Alemi Şeması.” Görüştüğü şahıslardan aldığı bilgiler ile alemin içindeki belirli başlı aktörlerin şemasını çıkarmış.
Sağlık’ın şemasında Ankara pavyonlarının gece aleminde öne çıkan üç tip erkekten bahsedilebileceğini kaydederek bunları, “Birisi eşek (para harcayan tip), birisi değnekçi (konsomatrisin alemdeki koruyucusu), birisi de polis” olarak sıraladı.
“YOLUNACAK TAVUK OLARAK GÖRÜLÜYORLAR”
Araştırmada “Eşek” tiplemesinin ne olduğu “Bu şahsa bu halde hitap edilmesinin sebebini oraya gelen bireylerin hunharca para harcamasına ve açıkçası bu bireylerin sırtından yerin ve konsomatrisin para kazanmasına bağlayabiliriz. Bu tip pavyona daima gidip para harcayan bireyleri üçe ayırabiliriz: köylü ve personeller, köylü yahut personel kökenliler, bir de pavyon kültürünün ailede ve toplumda yine üretilmesiyle bu kültürün mirasçısı olarak yetişen bireyler. Bu üç erkek tipinin de ortak noktası muhafazakâr bir yapıya yahut geçmişe sahip olmalarıdır” denerek bu işletmeci ve konsomatrisler tarafından enayi, salak ve yolunacak tavuk olarak görüldüğü tez edildi.
PARASINI BATIRANLARA ÖZEL MÜZİKLER ÜRETİLMİŞ
Bu şahıslara dair pavyon ortamlarında üretilmiş “Ali Dayı, Ali Dayı bir gece de yedin tarlayı dayı”, “İki göbek attın tarlayı sattın, traktör gitti Fuat Abi” müziklerde görüldüğü üzere aslında bu şahısların fütursuzca harcamaları alay konusu yapılarak enayi oldukları yani eşek olduklarının ima edildiği belirtildi.
MÜDAVİMLER ORTASINDA GALERİCİLER, MÜTEAHHİTLER DE VAR
Köylü ve personeller dışında bir de bu kökenden gelen ve sonradan varlıklı olmuş şahısların yani işverenlerin da pavyonun müdavimleri ortasında olduğu belirtilerek, “Bu müdavimler, pavyonların sermayesinin büyük çoğunluğunu oluşturan meblağların kaynağı durumundadırlar. Çoklukla esnaf, galerici ve müteahhitlerden oluşmaktadır. Her ne kadar personel ve köylülere nazaran nakdî durumları daha âlâ olsa da onlarla tıpkı kültürün eserleri oldukları için cümbüş anlayışları da tıpkı olmaktadır” diye anlatıldı.
KONSOMATRİS BAYANLAR DA ÜÇE AYRILIYOR, HERKESİN MİSYONU AYRI
Konsomatris bayanlar pavyon aleminde çalıştıkları işin niteliğine nazaran üçe ayrıldığının belirtildiği araştırmada bunlar şöyle sıralandı:
“Birinci tip olan muhabbetçi bayanlar yalnızca müşteri birinci geldiğinde onlarla gereğince içki içerek ve muhabbet ederek hem kendisine hem işletmeye para kazandırma fonksiyonunu üstlenmektedirler. Müşteriyi yeterlice sarhoş ettikten sonra saat gece 1, 2 civarı bu konsomatris tipinin müşteriyle işi bitmektedir. Zira müşteri uygunca sarhoş olduktan sonra artık büsbütün cinsel içerikli muhabbet ve hareketler başlamaktadır. Bunu bilen muhabbetçi bayan, müşteriyi yalnız bırakarak öteki bir konsomatris tipi olan açık konsçuya meydanı bırakmaktadır. Açık konsçu ise müşteriyle cinsel içerikli muhabbetleri ve temasları yapmaktadır. Gecenin sonunda ise müşteri uygunca kıvama geldikten sonra artık gece seks yapacağı bir bayan istemektedir. Bu sırada ise açık konsçu müşteriden ayrılmakta ve yerini uçuşçu denilen tip almaktadır. Uçuşçu ise erkeği alıp seks yapmak için yerden ayrılmaktadır. Gazinolar bu sistem üzerinden müşteriyle temas kurmakta ve bu formülle çalışmaktadır”
“LAN LUN DİYENİ DE VAR ADAM ÜZERE İÇKİSİNİ İÇİP GİDENİ DE”
Araştırma kapsamında Sağlık’ın görüştüğü bir konsomatris bayan ise müşterileri şu biçimde içe ayırdı:
“Biri gelip ‘lan lun hayt huyt’ yapanlar kabadayılar var. Biri sahiden gelip adam üzere içkisini içip bayanla kızla işi olmayanlar var. Bir de yalnızca bayana gelenler var. Konsomatris bayan müşteri profillerinin zenginler, tarla sahipleri, hayvancılık işiyle uğraşanlar, müteahhitler, galericiler, yasa dışı iş yapanlar olduğunu genelde gelenlerin de bu tip beşerler olduğunu, bunların daima geldiğini kaydederek, “Bir de hafta sonları da Cuma Cumartesi de atıyorum haftalığını ya da aylığını alanlar geliyorlar. Olağan emekçiler geliyor fakat onlar kadar para harcamıyor” dedikten sonra en değişik savını şöyle anlattı:
SAVCILAR YARGIÇLAR DE GELİYOR ANCAK ARTLARDA OTURUYORLAR
“Savcılar ve yargıçlar de geliyor fakat bu türlü en tabanlarda oturuyor. Birisi görür mü falan diye. Nadiren geliyor. Polisler çok gelir mesela. Acayip kons yaparlar (kadını masaya çağırma). Uygulama (pavyonu denetim) olunca hayt huyt yaparlar.Uygulama bitince ‘Merhaba Tuanacığım’ üzere. Kulüp sahipleri çok geliyor. Kumarhane işletenler. Yani havadan gelen para. Dışarıdan tefeciler falan filan onlar geliyor. Emlakçılar da çok geliyor. Mesela bir iş bağlar, bir konut satar. Der ki mesken sahibine beni eğlendir bak ben sana şu fiyata mesken buldum. O konut sahibiyle birlikte gelir tekrar en makus harcadıkları 4-5 bin lira para. Onların bize yararı olur.”
patronlardunyasi.com
