Habertürk’ten Ahmet Kıvanç, emekli EYT’li emekçilerin kıdem tazminatı haklarıyla ilgili merak edilen her şeyin yanıtını yazdı.
Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) düzenlemesi geçen yıl Mart ayında yürürlüğe girdi. Yaklaşık 2 milyon kişi EYT düzenlemesinden yararlanarak emekli oldu. Emekli olan emekçilerden 900 bini aşan kısmı toplumsal güvenlik dayanak primine (SGDP) tabi olarak çalışmaya devam ediyor. Tıpkı işyerinde bir ay içinde tekrar çalışmaya başlayan emekçiler için 5 puanlık prim indirimi sağlandı. Bu teşvik hasebiyle da emekçilerin kıymetli bir kısmı tıpkı işyerinde çalışmaya devam ediyor.
Emekli olduğu tarihte kıdem tazminatını aldıktan sonra birebir işyerinde yahut öteki bir işyerinde çalışmaya başlayanlar, kıdem tazminatı hakkı bakımından rastgele bir işyerinde yeni işe başlayan personellerle birebir kurallara tabi olacaklar. Emeklilikten sonraki çalışma müddetleriyle ilgili kıdem tazminatı alabilmeleri için yeni işyerinde en az bir yıl çalışmış olmaları ve kıdem tazminatı almaya hak kazanacak formda iş akdinin sona ermesi gerekir. Yani çalışanın haklı bir nedenle iş akdini feshetmesi ya da patronun haklı bir münasebet olmadan emekçiyi işten çıkarması halinde kıdem tazminatı alabilecekler. Personeller haklı bir sebep olmadan kendi istekleri ile istifa ettiklerinde kıdem tazminatı alamayacaklar.
KIDEM TAZMİNATI ALMADAN ÇALIŞMAYA DEVAM EDEN PERSONELLERİN DURUMU
Emekli olduktan sonra kıdem tazminatını alarak bu biçimde çalışmaya devam eden EYT’lilerin emeklilik sonrası periyoda ilişkin kıdem tazminatı konusu hukuken kıymetli ölçüde net. Lakin, kıdem tazminatını almadan çalışmaya devam eden personeller ile patron ortasındaki uyuşmazlıklar önümüzdeki devirde iş mahkemelerinin en kıymetli konusu olacak.
Geçmiş yıllardaki yerleşik uygulama emekli olan emekçi kıdem tazminatını almadan birebir işyerinde çalışmaya devam ederse personel daha sonra işten ayrıldığında, emeklilik hakkını birinci kez kullanıyormuş üzere muamele görüyordu ve o işyerindeki tüm çalışma müddetlerine ilişkin kıdem tazminatını son fiyatı üzerinden alabiliyordu. İşyerlerinde bir tıp yerleşik uygulamaya dönüştüğü için patronun de bir itirazı olmuyordu.
Yargıtay son yıllarda emekli personelin haklı sebep olmadan kendi isteğiyle işten ayrılması durumunda yalnızca emeklilik tarihine kadar olan birinci çalışma periyodu için kıdem tazminatı alabileceği, emeklilik sonrasındaki ikinci çalışma devri için kıdem tazminatı alamayacağı istikametinde kararlar veriyor. Emeklilik öncesi çalışma müddetlerine ilişkin kıdem tazminatının ise emekli olduğu tarihteki son fiyat üzerinden hesaplanması ve o tarihten ödemenin yapıldığı tarihe kadar olan müddet için en yüksek banka mevduat faizinin uygulanmasını istiyor.
KIDEM TAZMİNATINI ALMADAN ÇALIŞMAYA DEVAM EDEN EMEKÇİLER MAĞDUR OLABİLİR
EYT düzenlemesi hasebiyle yaklaşık 2 milyon personelin bir yıl içinde emekli olması patron açısından çok büyük kıdem tazminatı yükü ortaya çıkardı. Emekli olup çalışmayı bırakan çalışanların kıdem tazminatı mecburen ödendi. Lakin, birden fazla işletmede patronlar kıdem tazminatı ödemesini erteleyip çalışanıyla çalışmaya devam etme yolunu tercih etti.
Bu işletmelerden bir kısmında personeller ile patron ortasında “İşçinin emeklilik öncesi ve sonrası periyoda ilişkin kıdem tazminatı, iş akdinin sona erdiği tarihteki son fiyatı üzerinden ödenecektir” halinde mukaveleler imzalandı.
Bu cins kontrat imzalanan işyerlerinde nispeten daha az uyuşmazlık yaşanacak. Lakin bu türlü kontrat imzalanmış işyerinde çalışanın kendi isteğiyle işten ayrılması durumunda patron “Emeklilik öncesi kıdem tazminatını son fiyat üzerinden öderim lakin emeklilik sonrası periyoda ait hiç kıdem tazminatı ödemem” derse tekrar dava konusu olacak.
İşçi ile patron ortasında kontrat imzalanmamış işyerlerinde emeklilik öncesi periyoda ilişkin çalışma müddeti için kıdem tazminatına en yüksek banka mevduat faizi uygulanırken de iki taraflı mağduriyetler kelam konusu olacak.
Bankalarca mevduata fiilen uygulanan azami faiz oranları Merkez Bankası’nca her ay yayımlanıyor. Örneğin, 2023 yılında enflasyon yaklaşık yüzde 65 olmasına rağmen en yüksek mevduat faizi geçen yıl yüzde 26 ile yüzde 57 ortasında gerçekleşti. Emekçiler açısından bir mağduriyet kelam konusu. Buna karşılık faizlerde dalgalanmanın yüksek olduğu periyotlarda nakde sıkışan yalnızca bir bankanın mevduata yüksek faiz uygulaması bile patronu çok faiz ödemesi ile karşı karşıya bırakabilir.
İŞVEREN ÇIKARTIRSA EMEKLİLİK ÖNCESİ VE SONRASI SON FİYAT ÜZERİNDEN ÖDENİR
Emekli emekçi kıdem tazminatı ödenmeden tıpkı işyerinde çalışmaya devam ederken işverence işten çıkartılırsa emeklilik öncesi ve sonrası periyoda ilişkin çalışma müddetine ilişkin kıdem tazminatının tamamının son fiyat üzerinden hesaplanması gerekiyor.
Emekli personel haklı bir sebeple iş akdini feshettiğinde de emeklilik öncesi ve sonrası devrin kıdem tazminatının son fiyat üzerinden ve o tarihteki kıdem tazminatı tavanı dikkate alınarak ödenmesi gerekiyor.
KIDEM TAZMİNATI EMEKLİLİKTE EKSİK ÖDENMİŞSE TAMAMI SON FİYAT ÜZERİNDEN ÖDENİR
İşçinin emeklilik öncesi periyoda ilişkin kıdem tazminatı emeklilik sırasında eksik ödenmişse ve emekli emekçi işverence işten çıkartılmışsa durum değişir. Bu türlü bir durumda emeklilik öncesi ve sonrası devrin kıdem tazminatı son fiyat üzerinden hesaplanır. Emeklilik sırasındaki tazminat ödemesi avans olarak kabul edilip, hesaplanan son meblağdan mahsup edilerek ödeme gerçekleştirilir. (Yargıtay 9. H.D. Temel No: 2015/27792, Karar No: 2016/21433). Yargıtay’ın burada aradığı tek kriter emeklilik sonrası orta vermeden birebir işyerinde çalışmaya devam edilmesidir.
