Canım okur bu hafta çayla, kahveyle uğraşmayın, çabucak hususa giriyorum. Konuğumuz iflah olmaz çapkın Don Giovanni.
Avusturyalı deha bestekar, Wolfgang Amadeus Mozart’ın en kıymetli operalarından olan Don Giovanni, İstanbul Devlet Opera ve Balesi (İDOB) tarafından 30 Kasım’da prömiyer yaptı. Büyük yapımlardan biri olarak ilan edilen yapıtın ikinci temsilini seyretme talihim oldu. İstanbul üzere bir kentin uzun yıllar opera salonsuz ve operasız bırakılmasının (ikame yapılar ve işler mevzumuzun dışında) akabinde tenkit hakkımızı elimizde tutarak, perdesini açan yapıtlara alkışımızı esirgemeyeceğiz tabi ki.
Opera yapıtları trajedi ya da güldürü ögelerini barındıran aşk, kahramanlık, savaş, mitoloji, efsane üzere evrensellerden husus alan öyküleri anlatır. Bu kelamlı kısma libretto denir. Bestelenmiş bu kelamlar de opera sanatkarları tarafından seslendirilir. Korolar ise daha çok toplumun sesi olarak yapıtlarda varlık gösterir. Birçok operayı bestekarı ve müzikleriyle tanırız fakat kıssaların de bir yaratıcısı olduğunu unutmayalım. Mesela Don Giovanni’nin librettosu, İtalyan Lorenzo Da Ponte tarafından kaleme alınmıştır. Hayli eril bir lisanla ve kameranın erkek dünyasına konulduğu bir öyküsü vardır.
Don Giovanni Opera- Buffa denilen komik operadır aslında. Mozart’ın savını çürütmek için İDOB’si hayli gayret harcayarak opera- noiosa (bunu ben uydurdum) biraz ‘‘sıkıcı opera’’ yapmış. Yurt içinde ve yurt dışında, değişik tarihler ve farklı rejilerle seyretme bahtım olan Don Giovanni’ler içinde İstanbul bir modül hayal kırklığı oldu. Biraz bunlardan bahsetmek istiyorum.
Büyük hasretle beklediğimiz Atatürk Kültür Merkezi (AKM) bize elindeki oyuncakları göstermek istemiş bu yapıtla. Asansör sistemle üst çıkabilen ve 360 derece dönebilen sahnenin tanıtımını seyrettik perde açılışıyla. Rejide hiçbir fonksiyonu ve manası olmayan bu başlangıç beni gülümsetti ve dilerim o mekanik sisteme uygun bakılır da dekor üst çıkarken yarıda bozulup eser iptal edilmez dedim. Ne de olsa burası Türkiye, insanın aklına olamayacak olan her şey geliveriyor. Ve sahnede sesleri yutan o meşhur kara delik kimi anlarda solistleri duymamıza mahzur oldu. Akustik yanılgısı olan bu sorunu rejisörlerin unutmaması gerekiyor sanırım.
Rejide salonun kullanılması sevilir. Don Giovanni ve uşağı Leporello seyircilerin ortasından geçerken takip ışığı sabit kalıp seyircilerin enselerini gösterdiği için solistler aryalarını karanlıkta söylediler. Bu teknik masa için kıymetli bir sorun. Kemerli dekora yansıtılan ışık yerleri belirlemek için kullanıldıysa her seferinde diğer renk çok işe yaramadı. Herhalde AKM bu sefer de elindeki renk filtrelerinin zenginliğini göstermek istedi diye düşündüm. Meğer tanıtım görüntüsünde ışık çok güzel görünüyordu.
Sanırım devlet tiyatrosunda da opera ve balesinde de devasa dekorlardan vazgeçemiyoruz. Para var, huzur var motto olsa gerek. Teknolojinin de ortaya girmesiyle hantal olabilecek yapı hayli fonksiyonel kullanıldı. Sadelik içinde devasa kırmızı boğa heykeli ve büyük tablo güzel bir kontrasttı. Kemerli ön kesim ise sahneye derinlik kazandırarak, iç-dış yer kullanımında rejiye çokça imkan yarattı.
Kostümler çağdaşla klasik ortasında sıkışmış üzereydi. Maske hakkında söylenen aryada siyah gözlüklerin kullanılması bir seçimse şayet başka sahnelerde de bu stil yollar kullanılmalıydı ki seçimler dengeli olabilsin.
Sandalyelerin kullanıldığı sahne az biraz Cafe Müller’e selam üzereydi. Koreografinin biraz daha çalışılmaya gereksinimi vardı. Güya tamamlanmadan resmi açılışı yapılan devlet işleri üzereydi. İlerleyen temsiller daha güzeline, tamamına ulaşılır dilerim.
Bunca notum dünya standardında işler çıkarabilecek sanatkarlarımız varken, küçük sularda boğulmamıza üzülmemden. Çok büyük bir çalışma, emekle sahneye çıkan tüm sanatkarları, orkestrayı ve sahne ardını alkışlıyorum.
Eserin künyesinde rejisör Aytaç Manizade. Dekor tasarımı Efter Tunç, kostüm tasarımı Serdar Başbuğ, ışık tasarımı Kemal Yiğitcan’a ilişkin. Koro Şefi ise Volkan Akkoç. Şef İbrahim Yazıcı ise İstanbul Devlet Opera ve Balesi Orkestrasını yönetiyor.
Operamız iki perde ancak uzun. Çuvaldızı seyirciye batırmadan bitmesin yazım. Yağmurlu bir İstanbul’da, yapıtın çıkışında meskene dönüşün bir serüven olacağını akıldan çıkartamayan seyirciler tekrar sahne ışıkları kararır kararmaz, sanatkarlardan alkışı esirgeyerek koşarak salonu terk ettiler. Ayıptır, yapmayın.
Son olarak Don Giovanni’nin konusuna bakalım mı? Feminist okumada iki dakikada gırtlağına çökülecek bir adam aslında bu Don. Bu manada çağdaş bir yorumlamadan bahseden rejisörden farklı bir eser okuması beklemiştim. ‘‘Çapkın, hudut tanımayan, kural tanımaksızın özgürce yaşayan, efsanevi karakter. Bayanları baştan çıkarmakla ün yapmış, İspanyol bir asilzade olan Don Giovanni, bayanlara olan tutkusu nedeniyle onları etkilemeyi hayat gayesi haline getirmiştir. Zenginliği ve gücü, onu hareketlerinin sonuçlarıyla yüzleşmekten korur diye yazıyor operanın broşüründe.
Zenginlik ve gücün sağladığı kural tanımazlığın arşa vardığı ülkemde bu hafta Don Giovanni’nin aktüel ismi, Mohamed Hassan Shekhin yani bilinen biçimiyle Somali Cumhurbaşkanı’nın oğlu. Haftaya Don diğer yüksek birinin ya da çocuklarının ismi olacak maalesef. Sanatsız kalmayın, güzel pazarlar.
