La Bella Figura İtalyanlarca kullanılan bir telaffuz. Hoş figür, hoş insan, hoş fotoğraf demek. İçerik olarak kaliteli bir hayat yaratmak, âlâ görünmek, yeterli izlenim bırakmak üzere kolay ancak hoş olandan yana. Tıpkı Kant’ın hoş ile kurduğu ilginin estetik kavramını belirlemesi üzere. Hoş olan hedefsiz bir ahenk taşıyandır ve yararlı olmak zorunda değildir. Bu hafta İstanbul Devlet Tiyatroları’nın Ekim sonunda prömiyerini yapan oyunu Bella Figura köşemize konuk.

Son iki dönemdir kurumsal tiyatroların repertuvarına baktığımda İBB Kent Tiyatroları açık orta öndeyken benim için okul olan devlet tiyatrosunda Bella Figura’yı seyretmeye gitmek heyecanlıydı.

Oyunun muharriri Yasmina Reza. Fransız müellif yalnızca tiyatro oyunları yazmıyor, romanları, senaryoları var ve bu işlerinin birden fazla kıymetli ödüllere sahip. Ayrıyeten oyunculuk tecrübesini de yaşamış bir bayan. Molière Çeviri, En Yeterli Muharrir, En Uygun Oyun Mükafatları, Tony Mükafatları, Cesar Mükafatı üzere farklı kategorilerde mükafatlar almış Reza. Müellif Bella Figura oyununu 2015 yılında Almanya’nın Schaubühne Tiyatrosu için yazmış. Ve hayran olduğum Alman direktör Thomas Ostermeier tarafından sahneye konmuş. Türk seyircisi muharriri ‘‘Vahşet Tanrısı’’ oyunu ve Roman Polanski’nin yönettiği sineması ile aslında yakından tanıyor.

Yazar Yasmina Reza

Oyunun direktörü Hakan Çimenser, dramaturg Selen Korad Birkiye. Oyunda olaylar şöyle gelişir; sevgilisi Andrea/Ebru Şatıroğlu ile kaçamak yapmak için bir restorana gelen Boris/Eray Cezayirlioğlu, karısının yakın arkadaşı Françoises/Ebru Kaymakçı’nın kayınvalidesi Yvonne Blum/Gönen Aykaç otomobille çarpar. Eric Blom/Aral Seskir’in annesinin doğum günü için birebir restorana gelmiş bu üçlü ile kaçamak yapan ikiliyi enteresan bir gece bekler. Sıcak bir yaz gecesi, yakındaki sazlıktan gelen kurbağa sesleri ve sivrisinekler oyunun atmosferinin boğuculuğunu belirler. Oyun başladığında iki sevgili Andrea ve Boris otomobilde tartışırlar. Boris evli, iflasın eşiğindedir ve beş yıldır Andrea ile birliktedir. Andrea ise eczanede ilaç hazırlayan, boşanmış bir annedir. Geldikleri restoranı Boris’in karısı önermiştir. Andrea restorana girmek istemez, otomobilden çıkmayı reddeder. Boris otomobilin direksiyonuna geçer arttan geçmekte olan Yvonne’a çarpar. Derken yaşlı bayanın oğlu ve gelini sahneye girer ki bu Boris’in karısının arkadaşından diğeri değildir. Aksi taktirde kriz üretmek ve onu çözmeye çalışmak mümkün olmaz. Seyirci için merak duygusu gıdıklanmaz. Bu evreden sonra elimizde çekirdeklerimizle yan bankta olanları seyretmeye başlarız.

Karakterlerin en içteki yetmezliğini, dehşetlerini, kusurlarını, yalnızlık korkusu karşısında insani korkaklığını, memnunluğu arayışını, evlilik kurumunun çöküşü, başarısız çiftlerin çağdaş yalnızlığını ve yaşlılığın trajedisini, sürrealist ve kara mizah bir anlatımla sahneden aktarıyor, öteki bir deyişle ömrün ideolojisi tartışılıyor. Andrea’nın nevrotik halleri, daima yatışıcı ilaç kullanması, sigara içmesi, yaşlı annenin daima kendi ilaçları hakkında sorular sorup notlar alması, hayat dolu Andrea’ya hayranlık duyması, onları doğum günü yemeğine kalmaya ikna etmesi, Françoise’nin içine düştüğü durumdan duyduğu rahatsızlık vs.

Oldukça çok kırılma anına sahip dram ve güldürünün bir ortada olması beklenen bir vodvil. Müellifin gündelik hayattan seçtiği bu karakterlerin çatışmaları çok yerde maalesef seyircide yankı bulmuyor. Kalp atımı üzere bazen çok hızlanması, bazen yatışması gereken anlar oyunun temposunun yeterli ayarlanamamasından lineer (düz) bir çizgide ilerliyor. Karakterlerin bu geceden değişmeden çıkmaları olanaksız ancak o değişimin olduğundan emin değilim.

Salona girdiğinizde büyülü tiyatro perdesi kapalı değil. O nedenle sahnenin içinde gerçek bir otomobil görünce biraz şaşkınlık oluyor tabi. Çağdaş bir metnin yirminci yüzyılın başlarının en tanınan akımı olan natüralist bir yolla sahnelenmesi direktörün tercihi. Burada aklıma ‘madem imkânım var öyleyse metinde ne geçiyorsa aynıyla sahneye koyalım’ denmiş üzere geliyor. Kısa bir araştırmanın akabinde Schaubühne Tiyatrosu 2015 yılında arabayı sahneye koyduğunu öğrenince Almanların bizi kıskandığı fıkrası aklıma geliyor. Otomobil o kadar gerekli mi derseniz kararı seyirciye bırakıyorum. Otomobilin Yvonne’ye çarpma anı sahicilikten hayli mahrum. Otomobil ne kadar gerçekse kaza o kadar mış üzere.

Sahnenin öteki kısmına geçtiğimizde ise restoran olduğu konusunda ısrar edilmese bir konutun art bahçesi denebilecek iç ve dış yer görünüyor. Biri konukları bahçede ağırlamak üzere kurulmuş bir sistem başkası ise iç yerde kurulmuş hazır, tek bir yemek masası ve tuvalet. Bir konutun yemek odası olması daha mümkün bir tasarım. Ayrıntılar atlanmamış. Sifonun çekilmesinden, tuvalet kağıtlarına, sivrinsek kovucudan, içkilere kadar. Oyunun başından sonuna sahnede görmeden varlığına ikna olduğumuz sivrisinekler var. Ancak bu güzel ayrıntı çok fazla tekrarla gözümüze sokulmasaydı, hınzırca düşünülmüş bir güzellik olarak dikkatli seyirciye kendini yeterli hissettirdi. Direktör bize bu hususta güvenmemiş anlaşılan.

Bu oyunun Bella Figurası Gönen Aykaç’tı. Zarafeti ve oyunculuk gücü, onunla birlikte sahnedeki öbür oyuncular için baht olsa gerek. Oyunculuk üslupları olarak birbirine yakın sanatkarlar içinde öne çıkan öteki isim Ebru Şatıroğlu. Oyunun en eğlenceli anlarının tuvalette geçiyor olması güzeldi. Gerçi sahnede en dar alan olan tuvalette tüm oyuncuları birebir anda görmeye çalışmak kimi açılardaki koltuklar için pek mümkün olmadı. Bir kaçan fırsatta tuvaletteki krizin mış üzere çözülmesi idi.

Kostümler, aksesuarlarıyla birlikte titizlikle çalışılmıştı. Işık dizaynında Yakup Çartık, sakince bize vakti, yeri işaretliyordu. Kostümler Duygu Ergüven Saykan’a, dekor tasarımı Gözde Yavuz’a ilişkin.

Tanıdık ve üniversal bir yerden başlayan bahis bir sonuca bağlanmıyor. Metin burayı açık bırakmış. Seyirciyi hayatın akışındaki bir ana tanıklık ettiriyor lakin bu an karakterler üzerinde bir değişim, dönüşüm yaratmadığından ya seyircinin tanıdık bir yanına dokunup kayboluyor ya da hiç değmiyor. Tüm bunlara karşın tek perde, bir buçuk saatlik oyunda sahnede dikkatimi dağıtmadan kaldım.

Beklenti çıtamızı ödenekli tiyatrolarda daha da üstte tutmak isteğimden epey kelam. Klasikler kadar çağdaş metinlere ve rejilere muhtaçlığımız var. Devlet tiyatrolarının misyonunda yeni seyircileri tiyatroya kazandırmak, erişilebilir bilet fiyatlarıyla çok sayıda seyircinin tiyatroya gelmesini sağlamak çok değerli. Hele de ekonomik krizin bu kadar derinleştiği vakitlerde insanları konutundan çıkartmak için Bella Figura işlere daha çok muhtaçlığımız var. Düzgün pazarlar.