Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Lideri Hafize Gaye Erkan “asli görevi” olan enflasyon hedeflemesiyle ilgili çalışmalarının içine “Sadık Abi” kriteri koymasından anlıyoruz ki, TÜİK sayıları ile piyasada oluşan fiyat artışları ortasındaki uyumsuzluk sırf vatandaşın başını karıştırmıyor. İnanç sorunu her yerde!
Hürriyet gazetesi Yayın Direktörü Ahmet Hakan’a verdiği röportajda, “Süt fiyatları bazen markette artmıyor fakat TÜİK istatistiklerinde arttığını görüyorum” diyen Erkan, “Sadık Abi” diye hitap ettiği apartman vazifelisi ile ortasında geçen diyaloğu aktarıyor:
“Onu sorguya çekiyorum. Ben ‘indi’ diyorum. O ‘inmedi’ diyor. Sürekli ‘fiyatlar inmedi, istersen git şu soğanın fiyatına bir bak.’ diyor.”
Erkan etiketlerin TÜİK’in dataları ile uyumsuzluğunu itiraf etmiş oldu.
Bir Merkez Bankası Başkanı’nın para siyasetini belirlerken yararlandığı temel data seti TÜİK’in sayılarıdır: Bu 1.
Merkez Bankası (MB), yılın 4. Enflasyon Raporu toplantısında 2023 yıl sonu enflasyon varsayımını yüzde 65, 2024 yıl sonu varsayımını yüzde 36 olarak güncellemişti.
TÜİK bilgilerine nazaran; tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Kasım ayında aylık bazda yüzde 3.28 arttı. Yıllık enflasyon ise yüzde 61.36’dan yüzde 61.98 düzeyine yükseldi.
MB raporu ile karşılaştırıldığında TÜİK’in 2023 yılı enflasyon kestirimi optimist kalıyor. Enflasyon Araştırma Kümesi’nin (ENAG) datalarına nazaran Kasım ayında TÜFE aylık bazda yüzde 5.58 arttı, yıllık bazda artış ise yüzde 129.27 oldu.
İstanbul Ticaret Odası (İTO) bilgilerine nazaran ise Kasım’da perakende fiyatlarda yıllık artış yüzde 73.89 oldu.
TÜİK ile ENAG ve İTO bilgileri ortasındaki uçurum Sadık Abi için sürpriz olmasa gerek.
Erkan kelam konusu röportajda MB enflasyon maksadını sektörel eğilimleri dikkate alarak açıklıyor:
“Ulaşım ve yemek üzere hizmet kümelerinde fiyat artışlarının yavaşlamasını 2024 sonunda göreceğiz. Kira ve eğitim üzere kümelerde ise biraz daha yavaş olacak. Enflasyonda tek haneli sayıları 2026’da göreceğiz. 2025 sonu maksadımız ise yüzde 14.”
Erkan “Aynı eseri farklı fiyata satan market gördüğüm vakit bunu onlara soruyorum.” diyor.
Şüphesiz liberal ekonomilerde fiyatların piyasanın arz-talep istikrarına nazaran oluştuğunu bilmemesi mümkün değil: Bu 2.
Aklımıza çabucak Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın “üç harfliler” olarak tanımlanan ucuzcu marketleri enflasyon artışından sorumlu tutan kelamları geliyor.
Erdoğan’ın 27 Aralık 2022’de yaptığı konuşmasında maliyetlerin üzerinde fiyat artışları yaptıkları argümanı ile “enflasyon suçlusu” ilan ettiği marketlere “Ahlaksızlar, haramzadeler, namussuzlar” diye seslenmişti.
Yenilir yutulur laflar değildi.
“Milletimin her bir ferdinden alternatif kanallara yönelerek bunlara gereken dersi vermelerini istiyorum” diyen Erdoğan’ın elindeki güçlü kozlardan birisi, 2017 yılında birinci marketini açan Tarım Kredi Pazarlama ve Marketçilik şirketinin büyümesiydi…
Ne var ki TK Kooperatif Market’in, 5 ulusal market zincirinin hem ülkede onlarca yıla dayanan tecrübesi, hem de 10 binleri aşan market sayıları karşısında fiyatları baskılamak konusunda piyasa tesiri cılız kaldı.
Kooperatif Market’in Haziran 2022’de bin 107 olan sayısı, Aralık 2022’de bin 512’ye, Haziran 2023’te ise bin 687’ye yükselebildi.
2022 yılında yeni büyüme stratejisiyle Koopbakkal projesi geliştirildiyse de marketlerin raf kiracısı olmaktan öteye geçemediler.
2018 yılında 843 bin çiftçinin ortak olduğu ve 17 küme şirketiyle yıllık cirosu 100 milyar liraya ulaşan Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri’nin yüzde 100 hissedar olduğu Tarım Kredi Holding kurulmuştu.
Tarım Kredi Süt,
Tarım Kredi Et ,
Tarım Kredi Yağ,
Tarım Kredi Hayvancılık,
Tarım Kredi Lojistik,
Tarım Kredi Tedarik Üretim
gibi ülkenin temel besin eserlerinde arz güvenliği sağlamasının yanı sıra maliyetleri düşürmesi beklenen Tarım Kredi Holding şirketlerine karşın, Türkiye yüzde 100’ü aşan besin enflasyonu ile bir dünya rekoru kırdı.
Market fiyatlarının düzenlenmesi MB vazifeleri ortasında değil. Fiyat monopolü oluşumunu engelleyecek olan Rekabet Kurumu…
Ürünün hileli ya da sağlıklı olup olmadığı yolundaki tahlilleri ve fahiş fiyat kontrollerini Ticaret Bakanlığı yapıyor.
Erkan’ın enflasyon gayesini tutturması; ülkenin tarım ve ticaret siyaseti ile yakından ilgili. Son aylarda artan bina kiraları da market maliyetlerini üst çeken değerli etkenlerden biri oldu.
Erkan “Bir insanın 10 konutu olmamalı, 10 insanın bir konutu olmalı. Konut ve besin çok değerli.” erken, Maliye ve Hazine Bakanlığı’nın kulağını çınlatıyor olmalı.
Çok malı olandan çok vergi alırlar, olur biter. Parası olana “Sen niçin 10 konut aldın” diye sormazsın.
Ekilip biçilen toprakları imara açan iktidar için tarım dalı, tüketicinin besine erişimini kolaylaştırmaktan çok ihracat kalemi olarak kıymet taşıyor.
Devlet ihracata yönelik yatırımları o denli destekliyor ki; sadece meyve-sebze ambarı Antalya, Bursa, İzmir, Manisa vilayetlerinde değil ,soğuk iklim jenerasyonundaki Erzurum’da, Afyonkarahisar’da da jeotermal kaynaklı örtü altı salkım domates üretilip, ihraç ediliyor.
Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri (GAİB) bilgilerine nazaran, Türkiye’den 2022’de 54 ülkeye yapılan domates ihracatından 377 milyon 418 bin dolar gelir sağlandı.
Bu yılın 9 aylık devrinde ise 381 milyon 354 bin dolarlık domates satıldı. Domates besin ihracatının yıldızı oldu.
FAO datalarına nazaran, Türkiye 2021 yılı prestijiyle yaklaşık 13.2 milyon ton ile dünya domates üretiminde Çin ve Hindistan’ın akabinde yüzde 6.9 pazar hissesiyle 3’üncü.
Domates ihracatında ise 2022’de yüzde 20.6 ile birinci sırada bulunan Hollanda’yı yüzde 13.8 ile İspanya, yüzde 11.8 ile Türkiye takip ediyor.
TÜİK datalarına nazaran, Türkiye’nin 2022 yılı prestijiyle zerzevat üretimi yaklaşık 31.6 milyon ton. Bunun yüzde 41.’si domates…
Yaklaşık olarak üretilen her 10 domatesten 3’ü ise sera üretimi.
Kilosu 60 liraya ulaşan bir kilo salkım domatesi sofrasına koyamayan Türk tüketicisi “ülkeye döviz giriyor” diye sevinsin istiyorlar.
TÜİK’e bakarsan bir evvelki döneme nazaran fiyatı yüzde 137 oranında artan domatesin 2023 Ekim ayında kilosu üreticide 12.19 lira…
Sonuç: tüketicinin sofrasına koyamadığı domates, MB rezervlerine döviz sağlıyor.