“Canım cildimde epeyce Kur’an-ı Kerim’in kölesiyim. Ben Hakk’ın seçkin Peygamberi Muhammed’in yolunun toprağıyım. Her kim bundan öbür benden bir kelam naklederse ona çok üzülür ve o kelamdan de çok ıstırap duyarım.” diyen Hazret-i Mevlana, her daim bütün yapıtlarında Allah’a ve Hazreti Muhammed’e (s.a.v.) sevgisini ilan etmiştir.
Hz. Pîr Mevlâna, Rabbine olan sevgisinden ve ona kavuşma dileğinden dolayı, vefat edeceği günü; düğün gecesi ‘Şeb-i Arus’ olarak tabir etmiştir.
Arus sözü, Arapçadaki “عروج” (Yükseliş) sözünün yerinde kullanılmıştır, yani mevtten sonra ruhun semaya yükselişi manasına gelmektedir.
Mevlâna, “Herkes ayrılıktan bahsetti, bense vuslattan.” diyerek, mevti kişinin aslına, Allah’a dönüşü olarak yorumlamıştır.
Hz. Mevlâna’nın vefatının yıl dönümünde, 7-17 Aralık tarihleri ortasında yapılan ve “Vuslat Yıl dönümü Memleketler arası Anma Törenleri” olarak isimlendirilmeye başlanılan merasimler, halk ortasında “Şeb-i Arus” olarak da anılmaktadır.
İlmiyle, kelamlarıyla ve Mesnevî’siyle gönülleri fetheden, tüm dünyada ilgi uyandıran, Hakka kavuşacağı günü düğün gecesi olarak ilan eden Hz. Mevlânâ Celâleddin Rûmî, vefatının 748. yılı hasebiyle 7-17 Aralık tarihlerinde düzenlenecek merasimlerle anılacak.
Hz. Mevlana kimdir?
Hazretleri, 30 Eylül 1207’de, Afganistan’ın kuzeyinde bulunan Belh kentinde dünyaya geldi. Asıl ismi Celaleddin Muhammed olan büyük düşünürün annesi Mümine Hatun, babası “Sultanü’l-ulema” yani “Alimler sultanı” diye tanınan Bahaeddin Veled, ağabeyi Alaaddin Muhammed ve kız kardeşi Fatıma Hatun’dur.
Mevlana Hazretleri, Horasan’ın büyük alimlerinden olan Bahaeddin Veled ve ailesiyle, birtakım siyasi olaylar ve yaklaşmakta olan Moğol istilası nedeniyle Belh’ten ayrıldı.
Yolculuk sırasında Nişabur kentinde görüştükleri büyük Hak dostu Ferîdüddin Attar, Hazret-i Mevlana’ya bir kitabını ikram etti ve Bahaeddin Veled’e “Bu çocuğu aziz tut. Çok geçmeyecek, dünyadaki aşıkların gönüllerine ateş salacak.” dedi.
Hz. Mevlana’nın evlilikleri ve çocukları
Konya’ya gelene dek Mekke, Medine, Şam, Erzincan, Anadolu’nun çeşitli kentleri ve son olarak da Karaman’da bir müddet yaşayan Mevlana Hazretleri, 18 yaşındayken Karaman’da Gevher Hatun’la evlendi. Bu evlilikten Bahaeddin Muhammed (Sultan Veled) ve Alaaddin Muhammed isminde iki oğlu dünyaya geldi.
Mevlana Hazretleri birinci eşi Gevher Hatun’un vefatından sonra, dul olan ve bir de çocuğu bulunan Kira Hatun’la evlendi. Bu evlilikten de Buyruk Alim ve Melike isimli iki çocuğu oldu.
Mevlana Hazretleri, ailesiyle 7 yıl Karaman’da kaldıktan sonra Anadolu Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat’ın daveti üzerine 1229 yılında Konya’ya göç etti. Mevlana Hazretlerinin babası ve İslam dünyasının o devirdeki en büyük alımı Bâhâeddin Veled 1231 yılında Konya’da vefat etti.
Hz. Mevlana ve Şems
TDV islam ansiklopedisinde yer alan kaynaklara nazaran, Konya’da Şems-i Tebrizi ile karşılaşıp tanışan Mevlânâ, halkla büsbütün alâkasını kesmiş, medresedeki derslerini ve müridleri irşad işini bir yana bırakıp bütün vaktini Şems ile sohbet ederek geçirmeye başlamış, bu durum müridlerin pirlerini kendilerinden ayıran, kim olduğunu bilmedikleri Şems’e karşı kin beslemelerine sebep olmuştur.
Mevlânâ’nın vaazlarından yoksun kalan halk ortasında da çeşitli dedikoduların yayılması üzerine Şems’in apansızın kenti terkettiği, Mevlânâ’yı çok üzen bu olayın akabinde durumun daha da kötüleştiğini farkeden müridlerin Mevlânâ’dan özür diledikleri kaydedilmektedir. Bir süre sonra gönderdiği mektuptan Şems’in Şam’da olduğunu öğrenen Mevlânâ, dönmesi için ona çok içli mektuplar yazmıştır.
Bazı kaynaklarda, Mevlânâ’nın bu ayrılık sırasında matem tutanların giydiği, “hindibârî” denilen kumaştan bir ferecî (önü açık hırka) yaptırdığını, başına bal renginde yünden bir külâh geçirip üzerine bir sarık sardığını ve evvelce beri dört hâneli olan rebabı altı hâneli yaptırarak semâ meclislerini başlattığını söyler.
Mevlânâ ile Şems ortasındaki bağlantıyı Hz. Mûsâ-Hızır alakasına benzeten Sultan Veled, Hz. Musâ’nın peygamber olmasına karşın Hızır’ı araması üzere Mevlânâ’nın da vaktinde ulaştığı makama ulaşmış hiçbir kimse bulunmadığı halde Şems’i aradığını söyler.
Mevlânâ’nın müridleri çoğunlukla halk tabakasındandı; her sanat ve meslekten beşerler semâ meclislerine katılıyordu. Bununla birlikte onun devrin yöneticileriyle de yakın münasebeti vardı. Lakin Mevlânâ bu alakayı çoklukla nasihat çerçevesinde sürdürmüş, yöneticilerin ortalarındaki çekişme ve rekabete dayalı siyasî uğraşların içine girmemeye itina göstermiştir.
Selçuklu devlet adamlarından II. İzzeddin Keykâvus, Celâleddin Karatay, Konyalı Kadı İzzeddin, Buyruk Bedreddin Gevhertaş, IV. Kılıcarslan, Muînüddin Pervâne, Mecdüddin Atabeg, Emînüddin Mîkâil, Tâceddin Mu‘tez, Sâhib Fahreddin, Alemüddin Kayser, Celâleddin Müstevfî, Atabeg Arslandoğmuş, Kırşehir hâkimi Cacaoğlu Nûreddin, hekimi Reîsületıbbâ Ekmeleddin en-Nahcuvânî kendisine büyük hürmet ve bağlılığı olan kimselerdi. Muînüddin Pervâne’nin eşi Gürcü Hatun, IV. Kılıcarslan’ın eşi Gömeç (Gumaç) Hatun da onun müridleri ortasında bulunuyordu.
Onun bütün hadiseleri yorumlayışının temelinde en olumsuz durumlarda bile olumlu tarafların ve gelişmelerin olabileceği anlayışı yatmaktadır. Gerçekten Mevlânâ’nın öngördüğü formda Konya’yı kuşatan Moğol kumandanı Baycu kente saldırmamış ve Moğollar daha sonra müslüman olmuştur.
MESNEVİ NASIL ORTAYA ÇIKTI?
Hazret-i Mevlana’ya büyük sevgiyle bağlı sırdaşı Çelebi Hüsamettin, tasavvufu dervişlere anlatacak bir eser ortaya çıkarmasını tavsiye etti. Hazret-i Mevlana da Mesnevi’nin birinci 18 beyitinin yazılı olduğu kağıdını sarığından çıkarıp Çelebi’ye uzattı. Hazret-i Mevlana, ömrünün son 10-15 yıllık devresinde Mesnevi’yi ortaya çıkardı. O söylüyor, Çelebi Hüsameddin yazıyordu.
Mevlana, dini bilgilerden siyasete, sağlıktan insan bağlantılarına ve hayata dair birçok hususa yer verdiği, 26 bin beyite yaklaşan 6 ciltlik bu değerli yapıtı için şu ifadeyi kullandı:
“Bizden sonra Mesnevi pirlik edecek, arayanlara yanlışsız yolu gösterecek, onları yönetecek ve önderlik yapacaktır.”
Mevlana nerede ve ne vakit vefat etti?
Hayatını “Hamdım, piştim, yandım” kelamları ile özetleyen Hazret-i Mevlana, Konya’da 17 Aralık 1273’te bir pazar günü gurup vaktinde “sevgilisi”ne kavuştu.
Mevlana’nın eserleri
“Ölümümüzden sonra mezarımızı yerde aramayınız. Bizim mezarımız ariflerin gönüllerindedir.” kelamlarıyla gönüllerde kalıcı bir yer bulmak istediği anlaşılan Hazret-i Mevlana, insanlığa Mesnevi’nin yanı sıra şu yapıtları bıraktı:
Divan-ı Kebir: “Büyük divan” manasına gelen kitap, gazel, terkib-i bend ve rubailerden oluşan 40 bin beyitlik bir yapıttır.
Fihi Ma Fih: “İçindeki içindedir, veyahut içinde ne varsa o’dur” manasına gelir. Hazret-i Mevlana’nın sohbetlerini içeren bir yapıttır.
Mecalis-i Seba: “Yedi meclis” demektir. Hazret-i Mevlana’nın mescitlerdeki vaazlarını içerir.
Mektubat: Hazret-i Mevlana’nın devlet büyüklerine yazdığı mektuplardan oluşmaktadır.
