Kentte sokak köpekleri için hayat alanı sayısı sıfır. Barınaklar yetersiz ve ormanlar (azalan) kentteki istenmeyen ve terk edilmiş cins köpeklerle dolu. Kedilerden çok daha büyük oldukları için sokaklarda açık gaye olarak gezerler. Kimi taşlıyor, kimi öldürüyor, kimi pençelerini ya da kuyruklarını keserek azap ediyor. En berbatı de artık istenmiyorlar… Elbette onlara yardım eden ve onları isteyen beşerler var. Lakin köpeklerden nefret eden insan sayısıyla kıyaslandığında sayıları epey az…
“Biz bunları biliyoruz, öbür bir şey söyleyin” diyenleri görelim. Bu her vakit bu türlü değildi. Tarihte köpekler kentlerin ve sokakların vazgeçilmeziydi.
İstanbullular olarak köpekler
Köpekler, insan üzere kent hayatına ahenk sağlayabilen varlıklar aslında. İçgüdüsel özellikler, beşerlerle ilişkilendirilebilecek birinci hayvan cinslerinin temsil edilmesinde kıymetli rol oynamakta ve onların toplu yaşama katılmalarını kolaylaştırarak ortalarındaki dayanışmayı kolaylaştırmaktadır. Doğulu sosyo-kültürel faktörler, köpeklerin dünyasını çevreleyen bir güvenlik çemberi sağlar.
Issız sokaklar köpeklere mesken oldu
Pek çok bahiste olduğu üzere köpekler konusunda da hudutlu kaynaklarımız var. Birçok Avrupalı gezginlerin notlarına dayanmaktadır. Chateaubriand, 1806’da Paris’ten Kudüs’e yaptığı seyahatin İstanbul durağında kenti üç özelliğine nazaran sınıflandırır. Sokakların ıssızlığı, tekerlekli taşıtların azlığı ve köpeklerin fazlalığı. Osmanlı’ya nazaran mesken, ailenin kutsal hayatını garanti altına alır. Cami, cemaatin kutsal inancını düzenler. Çarşı ve çarşı, işçilerin emeğini kutsal yarara dönüştürüyordu.
Köpeklerin hayatta kalması için yalnızca barınaklar kâfi değildi. Bu noktada İslam’ın kurumsallaşmış merhameti sokak köpeklerinin teminatı olmuştur. Meskenlerde güzel karşılanmasalar da sokaklarda uygun bakıldılar. Yaralı hayvanlar tedavi altına alındı. Mahallelerde su olukları ve saman dolu kulübeler inşa edildi. Gerard de Nerval 1843’te kimi insanların bu hayvanlar için son vasiyetleri olarak para istediklerini yazmıştı. O vakitler şefkat ve merhamet hisleri sayesinde köpekler kendilerine daha özgür bir alan yaratmayı başarmışlardır.
Köpekler ve Batılılaşma
Ancak dört ayaklı arkadaşlarımız için işler pek uygun gitmiyordu. Birinci olarak Galata ve Pera üzere azınlıkların yaşadığı bölgelerde köpekler yiyecek bulmakta zahmet çekiyordu. Zira orada istenmiyorlardı. Sokaklarda canlı bir ticaret merkezi, elçilikler ve lüks binaların varlığı köpeklerin istenmemesine neden oldu. Zehirlendiler yahut teknelerle öbür kıyılara gönderildiler.
1906’daki toplu zehirlenme olayında, topluluğun alt kısımlarından seyyar satıcılar, hamallar ve lokal dükkan sahipleri, zehirlenmeye karşı panzehir olarak kendilerine yoğurt verildiğini anlamayan köpekler tarafından ısırıldı.
Hıristiyan kültüründe köpekler güzel karşılansa da, kısa müddette nüfusları çok arttığı için azınlıkların günlük hayatlarını çok zorlaştırdılar. Avrupa kökenli beşerler, konutlarını korumak için cins köpek sahibiydiler. Batı’da (Roma kültüründen gelen bir gelenek) hayvanlar kafeslere konulup şovlara götürülürdü… meğer Doğu’da özgür vatandaşlar üzere yaşarlardı. Bu nedenle, Osmanlı’yı ziyaret eden Avrupalılar, sokak köpeklerinin yoğunluğuna her vakit şaşırmış ve bunu Doğu’ya mahsus bulmuşlardır.
Yine Avrupalı seyyahların notlarına nazaran İstanbul’da belediye teşkilatı olmadığı için köpekler belediye memuru olarak çalışıyordu. Sokaklarda kalanları yiyip çevreyi temizliyorlardı. Hatta yiyecekleri çöpe atmak günah sayılırdı ve artıkları köpeklere ikram edilirdi. Köpeklerin bir öteki fonksiyonu de kamu malını inançta tutmaktı. Mahalleye bir yabancı ya da yabancı bir satıcı giremez, girerse köpeklerle karşılaşırdı.
19. yüzyılda Osmanlılar daha çok sokaklarda olmaya başlayınca köpekler bir yük üzere görülmeye başlandı. Şehircilik, altyapı gündemdeydi ve belediyecilik kurumsallaşıyordu. Köpek kalabalıkları moderniteye olan arayı temsil etmeye başladı. Tekraren Adalara sürüldüler ancak halkın yansısı üzerine geri getirildiler. Asıl belediye vazifelileri üniformalarıyla işbaşı yapınca köpekler işsiz kaldı. 1910’da on binlerce köpek ıssız Hayırsız Ada’ya sürüldü. Adada yiyecek ve su olmadığı için bu bir katliam manasına geliyordu.
Aslında bu katliam hiç bitmedi. Bugün birebir sürgün anlayışı Türkiye’nin ormanlarında yapılıyor. Hayatta kalabilmeleri için tek baht sokaklar ve onlarla ilgilenen gönüllüler. Asla bu şartlardaki barınaklar onların bahtı olamaz . Köpek sahipliğinin yaygınlaştığı günümüzde sokağa atılan köpeklerin sayısı da giderek artıyor ve belediyeler üzerine düşen misyonu ne yazık ki gereğince yapamıyor. Agresif bir köpeğin ısırmasının bedelini bütün gariban köpekler ödüyor…İnsan için de o denli değil midir? Cürmü işleyen cezalandırılır, bir yanlış tüm çeşide mal edilemez…
