Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcısı Karim Ahmad Khan’ın geçen hafta yaptığı İsrail ziyaretinin akabinde, ziyaretini Hamas’ın atakları sebebiyle ziyan gören İsrailli ailelerin talebiyle yaptığını açıklaması, kurumun tarafsızlığu ile ilgili tenkitlere neden oldu.
Yaşanan bu gelişme üzerine, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Av. Dr. Abdullah Musab Şahin, İsrail’in Filistinliler üzerine şiddetinin sonlandırılması ve yargılanmasında en tesirli düzeneğin Memleketler arası Adalet Divanı olduğunu anlatan bir tahlili Anadolu Ajansız için kaleme aldı:
Uluslararası Adalet Divanına yapılacak müracaat, UCM’den daha tesirli olacaktır
7 Ekim’in akabinde İsrail’in Filistinlilere yönelik sistematik olarak yürüttüğü taarruzlar hala şiddetli formda devam ediyor. Sivillerin öldürülmesine, tahliye yolları, hastaneler yahut okullar üzere kamusal alanların bombalanmasına İsrailli siyasetçilerin ya da askerlerin saldırgan ve direkt yok etme kastını gösterir tabirleri de eşlik ediyor. Bu süreçte İsrail’in durdurulması konusunda memleketler arası toplumun yapabilecekleri tartışılıyor. Genel olarak 2 farklı açıdan tahlil arayışı olduğu görülüyor. Birleşmiş Milletler (BM) nezdinde ateşkes kararının alınması bunlardan birincisi. Oburu ise memleketler arası ceza hukuku kapsamına giren ağır nitelikteki hatalardan kabul edilen savaş cürümleri, insanlığa karşı hatalar ve soykırım hataları için soruşturmaların başlatılması. Ateşkes için Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu (BMGK), bahsedilen kabahatlerden ötürü sorumluların yargılanması açısından ise Memleketler arası Ceza Mahkemesi (UCM) konuşuluyor. Amerika’nın tutumu sebebiyle Güvenlik Kurulunun tesirli bir karar alabileceği pek düşünülmediğinden İsrail’in akınlarının derhal durdurulması noktasında hatalıların Milletlerarası Ceza Mahkemesinde yargılanması gerektiği fikri ön plana çıkıyor. Milletlerarası Adalet Divanına (IJC) yapılacak müracaatla İsrail’in taarruzlarının önlenmesi ise pek gündeme gelmeyen, bununla birlikte daha tesirli bir tahlil olabilir.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu, ateşkesi sağlayabilir mi?
İsrail’in 2 ayı geçen akın sürecinde ateşkesin sağlanması için milletlerarası kuruluşların çeşitli sebeplerle harekete geçmediği görüldü. Teorik olarak BMGK neredeyse sınırsız müdahale hakkına sahip olmasıyla ön plana çıkıyor. Kurul, önlem yahut tavsiye niteliğinde kararlar alabileceği üzere çeşitli devletleri askeri müdahale ile mevcut İsrail taarruzlarını önlemek için yetkilendirebilir. Ancak Amerika’nın tavrından ötürü tahlil tarafındaki bu ihtimallerin pratikte gerçekleşmesi pek mümkün gözükmüyor. Bilindiği üzere en son, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in kurula gönderdiği mektubun akabinde yapılan ateşkes tasarısı oylaması Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarafından veto edildi. Amerika’nın tavrı devam ettiği sürece Güvenlik Konseyi’nin mevcut çatışmayı sonlandıramayacağı açık.
Uluslararası Ceza Mahkemesi cezalandırma için bir tahlil sunabilir mi?
Yukarıda bahsedilen 3 hatanın birçok vakit yanlışlı olarak birbirlerinin yerine geçecek formda kullanıldığına rastlansa da ortalarında değerli farklılıklar vardır. Savaş kabahatleri ile ilgili oluşan mevzuat, genel manada savaş kuralları içinde kalan bireylerin ve bireylerin yararına faaliyet gösteren hastaneler yahut okullar üzere kamusal alanların ataklardan korunmasını gayeler. İnsanlığa karşı cürümler ise silahlı çatışmanın başlangıç ve bitiş anıyla sonlu olmaksızın direkt sivil bireylere karşı işlenen cürümlere odaklanır. Memleketler arası ceza hukukunun en ağır kabahati olan soykırım hareketine getirilen yasak ise birey yerine ulusal, etnik, ırksal yahut dini açıdan ayırıcı özellikler gösteren bir topluluğun varlığını muhafazayı amaçlar. Bu cürümlerin ögeleri ortasında çeşitli farklılıklar olsa da Roma Statüsü gereği şahısların bu kabahatlerden yargılanması konusunda Milletlerarası Ceza Mahkemesi yetkilidir.
7 Ekim’den evvel de İsrail’in kabahatleri belgelendi
Aksa Tufanı Operasyonu öncesinde İsrail’in hareketlerinin çeşitli sivil toplum örgütleri yahut araştırma kümeleri tarafından yapılan müşahedeler sonucunda savaş hataları ve insanlığa karşı hatalar kapsamında değerlendirildiği görülüyordu. Soykırım açısından yapılan incelemelerde ise İsrail’in aksiyonları soykırıma varma ihtimali olan tasarruflar olarak kabul edilip, “yavaş soykırım” yahut “soykırım başlangıcı” olarak bedellendiriliyor ve memleketler arası toplum uyarılıyordu. Halihazırda çoğunlukla milletlerarası sivil kamuoyunda İsrail’in hareketlerinin soykırım kapsamında kabul edildiği görülüyor. UCM bu hatalar açısından şahısları yargılama yetkisine sahip.
UCM’nin sadece bireyleri yargılama yetkisi var
Halbuki süratli tahlil odaklı bakıldığında UCM burada hakikat müracaat organı olarak görünmüyor. Öncelikle tabir etmek gerekir ki UCM’nin sadece bireyleri yargılama yetkisi vardır. Münasebetiyle İsrail’in bütün devlet organlarıyla taarruz halinin bu mahkeme aracılığıyla durdurulması mümkün değildir. Bunun dışında UCM bir önlem kararı da veremez. Bu sebeple Mahkemenin bir önlem kararıyla mevcut silahlı çatışma durumunu kısa müddette durdurması pek muhtemel değildir. Yargılama sürecinin uzun süreceği de açıktır. UCM’nin bu sene Putin için çıkardığı tutuklama buyruğu hatırlanacak olursa Putin için Batılı devletlerin ağır baskısına karşın soruşturmanın başlangıcından yaklaşık 1 sene sonra tutuklama buyruğu çıkarılabilmişti. Şu anda İsrailli yetkililer için başlayacak emsal bir sürecin ise yıllar alacağı olası. Son olarak, Putin örneğinde olduğu üzere İsrailli yetkililer için bir tutuklama buyruğu çıksa bile pratikte bu tutuklamaların gerçekleşmesi hayli güç gözüküyor.
UCM savcısının İsrail’i ziyareti, mahkemenin tarafsız olmadığını gösterdi
Bütün bunların yanında UCM Savcısı Karim Ahmad Khan’ın geçen hafta yaptığı İsrail ziyareti sonrasında yaptığı açıklaması da bu kurumun tarafsız olmadığını ve pasifliğini gösteren bir gerçek. Savcı, ziyaretini Hamas’ın taarruzları sebebiyle ziyan gören İsrailli ailelerin talebiyle yaptığını ve Hamas mensuplarının bu hareketler sebebiyle Memleketler arası Ceza Mahkemesi tarafından yargılanabileceğini vurguladı. Savcının kullandığı bir öteki enteresan tabir ise İsrail’in memleketler arası insancıl hukuk alanında eğitim almış uzmanlarının olduğu ve bunların askerlere dayanak verdiğiydi. Ayrıyeten Khan Gazze’ye gitmedi. Bahsedilen bütün sebeplerden ötürü UCM süratli sonuç üretme noktasında hakikat tercih olarak gözükmüyor.
Uluslararası Adalet Divanı, en süratli formda tesirli tahlil üretebilir
BM’ye bağlı ve bu kurumun temel yargı organı olan Milletlerarası Adalet Divanı, en kısa müddette İsrail’in saldırgan hareketlerinin sona ermesini yahut ateşkes sürecinin başlamasını sağlayabilir. Milletlerarası Adalet Divanına yapılacak bir müracaat hem Güvenlik Kuruluna hem de Milletlerarası Ceza Mahkemesi’ne nazaran pratikte daha tesirli sonuçlar doğurabilecek bir yol üzere gözüküyor. Divan’da süratli halde, İsrail’in Soykırım Sözleşmesi’ne alışılmamış aksiyonları tescillenebileceği ve buna bağlı olarak bu istikametteki hareketlerini durdurması gerektiği istikametinde önlem kararları alınabileceği üzere İsrail’in hareketlerinin hesap verilebilir bir yere çekilmesi de sağlanabilir.
İsrail işgali, Şubat 2024’te görüşülecek
Esas prestijiyle, Milletlerarası Adalet Divanı gelecek sene İsrail-Filistin sorunlarıyla ilgili yeni görüşmelere başlayacak. BM Genel Heyeti 2022 yılının aralık ayında bir karar alarak Memleketler arası Adalet Divanından Doğu Kudüs’ün durumu ve İsrail’in işgalinin doğurduğu tüzel sonuçların tespit edilmesine yönelik müracaat görüşü talep etmişti. Ekim ayında Milletlerarası Adalet Divanının bu bahisteki birinci toplantısını 2024 yılının şubat ayında yapacağı açıklanmıştı. Yani gelecek yılın şubat ayında başlayacak görüşmelerde Milletlerarası Adalet Divanı, Kudüs’ün durumu ve İsrail’in Filistinlilerin kendi yazgısını tayin etme hakkını ihlalinin ve işgalinin hukuksal sonuçları üzerine bir müşavere görüşü çıkaracak.
İsrail’in Divan’ın kararlarına uymaması daha ağır sonuçlar doğuracaktır
Görüldüğü üzere, Gazze’de yaşanan son gelişmeler şimdiki haliyle ilgili belge kapsamında olmadığından bu bahiste bir kararın çıkması beklenmemelidir. BM’ye yapılacak yeni bir müracaat sonrasında Genel Heyet tıpkı yöntemi takip ederek talebi Memleketler arası Adalet Divanına iletebilir. Divanın taraflardan birisini korumak için alınabilecek süreksiz tedbirleri belirleme hakkı var. Bunun yanında, İsrail’in de taraf olduğu 1948 tarihli Soykırım Mukavelesi’nin 9. hususunda açıkça düzenlendiği üzere mukaveleye ait uygulama ve yorumların ya da direkt soykırım aksiyonunun tespitiyle ilgili uyuşmazlıklarda Memleketler arası Adalet Divanı yetkili. Kurucu Statü’nün 35. hususuna nazaran Divan, milletlerarası yükümlülüklere ters bir davranışın oluşturduğu ziyan ya da tazminat hakkında karar verebilir. Bu kapsamda Divanın rolünün şahısların yargılanmasının ötesinde, devlet eliyle sistematik ataklar yapan İsrail’in engellenmesi konusunda tesiri olabilir. Ayrıyeten Divanın bu istikametteki bir tespitinin Memleketler arası Ceza Mahkemesi nezdinde şahısların yargılanması konusuna da katkı sağlaması mümkün. Zira iki kurum ortasındaki bağlantılar mutabakatlarla açıkça belirlenmiştir. İsrail’in Divan’ın kararlarına uymaması daha ağır sonuçlar doğuracağından, Gazze akınları sebebiyle İsrail aleyhine yapılacak bir müracaat, kısa müddette tesirli sonuçların ortaya çıkmasını sağlayabilir.
