Bursa Mudanya merkezli 5.1 ve 4.5 büyüklüğündeki sarsıntılar İstanbul’u da salladı. Sarsıntıların akabinde İstanbul’un büyük Marmara sarsıntısına ne kadar hazır olduğu sorusu tekrar akıllara geldi.
İstanbul’da tahlil bekleyen en temel sıkıntılardan biri zelzeleye karşı sağlam olmayan riskli yapılar. Marmara Denizi’nde 7 ila 7,5 büyüklüğünde bir sarsıntı beklenirken kentteki yüksek riskli konut sayısı yaklaşık 1,3 milyonu buluyor.
DW Türkçe’den Pelin Ünker’e konuşan konuşan İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Zelzele Risk İdaresi ve Kentsel Uygunlaştırma Dairesi Lideri Murat Yün, muhtemel zelzelede ağır hasar alması ya da yıkılması beklenen yapılarda 3 milyon nüfusun yaşadığına dikkat çekiyor.
4 Aralık Pazartesi günü Marmara Denizi, Gemlik Körfezi’nde Bursa Mudanya açıklarında 5,1, akabinde 4,5 ve 3,5 büyüklüğünde depremlermeydana geldi. Sarsıntılar Bursa, İstanbul, İzmir ve Tekirdağ başta olmak üzere pek çok vilayette hissedildi.
NACİ GÖRÜR: HER AN ZELZELE OLMA İHTİMALİ YÜZDE 47
DW Türkçe’ye konuşan yer bilimci Prof. Dr. Naci Görür, Mudanya açıklarında gerçekleşen zelzelenin Kuzey Anadolu Fay Sınırı’nın güney kolunda gerçekleştiğini söylüyor.
Büyük Marmara sarsıntısı ise birebir fay sınırının kuzey kolunda bekleniyor. Bu sarsıntıya ait öngörülerin hala geçerli olduğunu vurgulayan Görür’e nazaran İstanbul’da her an sarsıntı olma ihtimali yüzde 47’ye çıkmış durumda. Görür, “Bu inanılmaz bir oran. Neredeyse yazı çeşide atacaksın” diyor.
NACİ GÖRÜR’E NAZARAN SARSINTININ BÜYÜKLÜĞÜ KAÇ OLUR?
Kuzey Anadolu Fay Çizgisi 17 Ağustos 1999’daki Gölcük zelzelesinde kırılmıştı. Birebir fay sınırının devamı batıda İstanbul’dan geçiyor. İstanbul, o tarihten bu yana 7 ila 7,5 büyüklüğündeki bir sarsıntı riski altında. Naci Görür, Marmara Bölgesi’nin Kumburgaz ve Adalar fayının sarsıntı üreteceğini belirterek Adalar fayı kırılırsa en fazla 7, Kumburgaz fayı kırılırsa asgarî 7,2, her iki fay tıpkı anda kırılırsa 7,5 büyüklüğünde sarsıntı öngörüyor.
İstanbul’da her gün yüzde 47’lik zelzele beklentisiyle hayat devam ederken hükümet, riskli yapı problemine tahlil getireceği argümanıyla kentsel dönüşüm düzenlemelerini içeren “Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun”u yürürlüğe koydu. Düzenleme, afet riskini öncelemediği, bütüncül bir planlama anlayışından uzak olduğu, muhafaza kapsamındaki alanları yapılaşmaya açacağı ve özel mülkiyetlerin el değiştirmesine neden olacağı hasebiyle eleştiriliyor.
Peki İstanbul’da zelzele riskine ait yerelde yürütülen çalışmalar ne durumda?
21 KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJESİ VAR
Yün, bu çalışmalarda üst yapıların, yolların ve viyadüklerin güçlendirilmesinden konut alanlarının üretimi ve toplanma alanlarının alt yapısının hazırlanmasına kadar her türlü yatırımın bulunduğunu belirtiyor.
Deprem Daire Başkanlığı olarak yaklaşık 165 hektar büyüklüğünde alanda 21 tane kentsel dönüşüm projelerinin bulunduğu, bunların bir kısmının imalat ya da proje etabında, bir kısmının da uzlaşma evresinde olduğu bilgisini veren Yün, yakın vakitte bin 250 konutu içeren bir kentsel dönüşüm projesinin temellerini atacaklarını söylüyor.
İBB’nin yaklaşık 157 kilometrekarelik mikro bölgeleme çalışması ise aralık sonu itibariyle tamamlanmış olacak.
200 BİN BİNA AĞIR HASAR ALABİLİR
İBB’nin tespitlerine nazaran İstanbul’da bulunan 1 milyon 200 bin binadan 800 bini 2000 yılı öncesi yönetmeliklere nazaran yapılmış durumda. Bu binalardan yaklaşık 200 bininin zelzelede ağır hasar alması ya da yıkılması bekleniyor.
Murat Yün, bu binalarda 1 milyon 300 bin hane olduğunu ve yaklaşık üç milyon nüfusun yaşadığını söylüyor.Olası zelzele senaryosunda öncelikle bu üç milyon nüfusun hayatını idame ettirecek alanların hazırlanması gerektiğini düşünen Yün, bilhassa kıyı sınırlarındaki eski yapılarda önemli bir risk faktörü olduğuna işaret ediyor.
“TEKELE DÖNÜŞEN BİR YAPI”
Ancak çıkarılan kanunla iş birliği odaklı bir çerçeve yerine Kentsel Dönüşüm Başkanlığı ismi altında daha monopole dönüşen bir yapının oluşturulduğunu vurgulayan Yün, yerinden idarenin yeniden ikinci plana atıldığını söylüyor.
Murat Yün, merkezi yapıların uygulamada sürecin uzamasına neden olduğunu bu nedenle İBB olarak yerinden idaresi savunduklarını belirterek ekliyor:
“Biz görüşmelerde İBB’nin de olduğu, Bakanlığın da olduğu, ilçe belediyesinin de olduğu, hatta özel dalın de olduğu İstanbul temelli bir şura önermiştik. Zira bugün bizim İBB’den aldığımız rastgele bir kararı Bakanlığa onaylatmamız en âlâ ihtimalle 4-5 ayı buluyor ki hiçbir sorunu olmayan bir karardan bahsediyorum.”
İBB 35 BİN BİNAYI TARADI
İBB, süratli tarama tespiti için ise şubat ayındaki Kahramanmaraş merkezli sarsıntılarından bu yana 121 bin binadan müracaat aldı. Bu binaların yaklaşık 35 binini taradıklarını, bu taraftaki çalışmaların devam ettiğini aktaran Yün, “Bu binaları öncelik sıralamasına nazaran aldığımızda bunun yapılması bile bir iş birliği gerektiriyor” diyor.
Taranan yapılar içerisinde bin 556 tane yapının taşıyıcı sistemi dahi bulunmadığını ve süratlice müdahale edilmesi gerektiğini tespit ettiklerini aktaran Yün, bunlar içerisinde 318 yapıda çalışmaların devam ettiğini söylüyor. Kalan bin 238 bina için vatandaşlarla bağlantıya geçtiklerini belirten Yün, bunların da kısa vakitte tahliyelerini gerçekleştirmek istediklerini söylüyor.
VATANDAŞA DAVET: HIZLANMAMIZ LAZIM
Riskli yapıda oturmanın temelinde ekonomik sebeplerin yattığına işaret eden Yün, İBB Meclisi’nden alınan kararla Bakanlık tarafından verilen 3 bin 500 lira kira yardımı üzerine 4 bin 500 lira hibe verdiklerini belirterek ekliyor:
“Bizim vatandaşa kentsel dönüşüm yahut riskli binaların tahliye edilmesine ait finansman modelleri sunmamız lazım. Kira yardımı da bunlardan birisi.”
Yün, “Buradan vatandaşı da bu hassaslığa davet etmek istiyorum. Her ne kadar yaşadığımız alanların metrekaresi olsa da gerisinde afet olan bir şey ve bizim bu bahiste hızlanmamız lazım” diyor.
“ACİL ÇIKIŞ YOLLARI AÇILMALI”
Yün’e nazaran zelzele toplanma alanları ve acil kaçış yollarının da şubat sarsıntılarından sonra yaşananlar gözetilerek yine gözden geçirilmesi gerekiyor.
Toplanma alanlarına Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı’nın (AFAD) karar verdiğini, İBB olarak haritalandırma çalışması yaparak teknik takviye sağladıklarını belirten Yün, İstanbul’da 5 bin 166 tane toplanma alanı olduğunu, büyük parkların tamamının toplanma alanı olarak belirlendiğini fakat daha küçük ölçekte düşünülerek yapılaşmanın ağır olduğu yerlerde bu alanların yine kıymetlendirilmesine gereksinim olduğunu vurguluyor.
İBB Ulaştırma Dairesi’nin acil kaçış yollarıyla ilgili ise bir çalışma yürüttüğünü söyleyen Yün, “Bizim bu alanların açılmasından yana halimiz sürüyor. Bu alanlarda gerekli plan değişikliği yapılacaksa plan değişikliği, kamulaştırma yapılacaksa kamulaştırma kararını alarak ilerleyeceğiz. Zira yolların kapanması demek zelzele sonrasında müdahalenin de gecikmesi demek” diye konuşuyor.
“DEVLET İSTESE BELEDİYE İLE EL ELE VERİR”
Prof. Dr. Naci Görür’e nazaran zelzeleye ait İstanbul’da planlı programlı, gönül birliği edilmiş, iş birliği edilmiş, süratli, seferberlik havasında bir sarsıntıya hazırlık yok.
İstanbul’un sarsıntıya hazır hale getirilebileceğini fakat buna ait siyasi iradenin olmadığını düşünen Görür, “Devlet istese belediye ile birleşir, kol kola el ele verir, vatandaşı da kucaklar, adil bir formda bu işi yapar” diyor.
Hükümetle belediye bir ortaya gelmiyorsa, birbirini desteklemiyorsa o kentin sarsıntıya hazırlanmasının mümkün olmadığını söz eden Görür, “Bu nedenle bir an evvel belediye ve hükümetin kol kola girip halkı da ortasına alıp halkı teşvik edecek, cesaretlendirecek şeyleri yapıp adil, süratli bir halde İstanbul’u sarsıntıya hazırlaması gerek” diye ekliyor.
“YAPI STOKUNA YAPIŞIYORLAR”
“İBB hoş şeyler yapıyor, hükümet de yapıyor. Ancak yapılanlar yapılması gerekenlerden çok az. İstanbul gereğince sarsıntıya hazır değil” diyen Görür, hükümetin İstanbul’u sarsıntıya hazırlamaya yönelik üzerinde durduğu tek bahsin yapı stoku olduğu görüşünde.
Kente bütüncül olarak bakmak gerektiğini vurgulayan Görür, “Senin yolun yok, köprün yok, havaalanın yok, kanalizasyonun yok, hastanen yok, okulun yok meskenin sağlam. Mümkün mü?” diye soruyor.
Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun’la vatandaşın kentsel dönüşümden daha da uzaklaştığını söyleyen Görür, ekliyor:
“Haklılar da. Bir ülkeyi ya da bir kenti sarsıntıya hazırlamada yapı stoku yapılması gereken altı temel işten biridir Nedir bu temel bileşenler? İdare, halk eğitimi, altyapı, yapı stoku, ekosistem-çevre ve iktisat. Bunların her birini sarsıntı dirençli yaparsan o kent zelzele dirençli olur. Bunlar hiç öbürlerini düşünmeden yapı stokuna yapışıyorlar. Niçin? Zira müteahhitlik işi. Para var, rant var.”
