Burak ARTUNER / TARİH AYNASI
Yemen, dünya üzerinde tarihin kaydettiği en kanlı bölgelerin başında gelir. Tespit edilebilen siyasi tarihi İsa’nın doğumundan binlerce sene öncesine dayanır. Bu binlerce yıl içinde buraya hakim olmaya çalışanların ve yerli halkın kanı, Yemen’in her karış toprağını aralıksız sular. Hele Osmanlı İmparatorluğu’nun 16’ncı yüz yılda başlayıp 20’nci Yüzyıl’da biten macerası Yemen’i yüz binlerce Anadolu evladına mezar yapmıştı.
Yemen yollarında bir Osmanı Redif Taburu.
Yemen, Arap yarımadasının kuzey batısında stratejik bakımdan kıymetli bir pozisyondadır. Batısında Kızıldeniz ve bu denizin nihayetinde Mendep Boğazı vardır. Bu deniz ve boğaz, Asya yakasındaki Hicaz ile Afrika kıtaları ortasındadır. Bu bakımdan Süveyş kanalı açılmadan önce ehemmiyet taşıyan Kızıl Deniz ve Boğaz, hele kanal açıldıktan sonra değerini daha da arttırmıştır.
İmam Yahya’nın Sana’ya girerken çekilmiş ender fotoğraflarından biri.
Yemen Osmanlılar eline Yavuz Sultan Selim’in Mısır galibiyeti üzerine bir savaş ganimeti olarak geçmiştir. Şöyle ki: Yavuz, 1517’de Mısır’ı fethederek Çerkez Memlûk devletine son verince, o vakit Mısır’ın elinde bulunan Yemen’in Mısırlı Valisi çabucak hutbeyi Yavuz Sultan Selim ismine okutmuş ve memleket bir Osmanlı vilâyeti oluvermiştir.
BAŞA ÇIKILMAZ HALE GELEN KAYNAŞMALAR
İmparatorluğun en uzak vilâyeti olan Yemen’de 399 yıl yani 4 asır boyunca karar süren Osmanlı Devleti, 1521’den 1918’e kadar aralıksız iç karışıklıklarla, mezhep çatışmaları ile yüz binlerce Anadolu insanına mezar olmuştur. Bu isyanlardan size tek tek bahsetmeyeceğim fakat Yemen’de hakimiyet kurmanın, oraya asker göndermenin, oraya gidenin neden dönmediğinin kıssasını birkaç tanıklıkla aktaracağım.
Türk askeri erkanı Yemenlilerle.
“SİZİN İMAM YAHYA DEDİĞİNİZ KASIMPAŞA İMAMI DEĞİL Kİ…”
1902’de başlayan İmam Yahya ayaklanması en kanlı, en büyük kalkışmalardan biriydi. Yemen Canavarı olarak isimlendirilen İmam Yahya üzerine gönderilen yedi alaylık Osmanlı kuvveti iki tabur kalıncaya kadar bitmişti. Bu hâdise üzerine yeniden Müşir (Mareşal) Ahmet Fevzi Paşa gönderildi. Taburlar dolusu asker kırıla kırıla harp ediyordu. Saray bu çalışmaların azametini idrak etmiyor ve paşaya, imam Yahya’nın yirmi gün içinde ele geçirilerek gönderilmesini emrediyordu. Ahmet Fevzi Paşa, “Sizlerin İmam Yahya dediğiniz Kasımpaşa imamı değil ki, kulağından tutup getireyim” yanıtını alıyordu. Hâlâ Yemen’in değerli bir kısmı elindeyken Fevzi Paşa, yaşanan başarızlığı kabullenip istifa etmekten öteki deva bulamadı.
Türk subayları Yemen’de yerli halk ve askerlerle.
“BÜTÜN YEMEN KITASI TÜRK ŞEHİTLİĞİDİR”
Yemen’le ilgili en gerçekçi tespitlerden birisini de Emekli Orgeneral Ali Fuat Erden yapmıştır. Erden, tüm Yemen’i bir Türk şehitliği olarak isimlendirir ve şunları müellif:
“Yemen taşının, toprağının, kumunun her karışında bir Türk askeri gömülüdür. Ancak bu şehitlerin ne bir anıtı, hatta pek birçoklarının ne mezarı vardır. Çabucak hepsi meçhul askerlerdir. Yüz binlerce meçhul asker! Bütün Yemen kıtası, Türk şehitliğidir.”
DAHA GİDERKEN ÖLÜYORLARDI…
Yemen’de padişahlık periyodunda on binlerce askerimizin yalnızca Arapların kurşunları ya da cenbiyeleriyle (bir çeşit hançer) değil, yollarda açlıktan, susuzluktan, bakımsızlıktan öldüğünü, o tarihlerde isyanların bastırılmasında vazife almış Rüştü Paşa da 1911’de yayınlanmış olan Yemen Anısı isimli yapıtında, Yemen’e giden bir gemide yaşananları şöyle anlatır:
“Yemen’e giden askerler Karadeniz iskelelerinden Hudeyde vapuruna bindiklerinde peksimetleri yenilemeyecek derecede küflenmişti. Padişah, Yemen sorununa son derece kıymet verdiği bir periyotta bu türlü bir olay karşısında üzüldü ve peksimetlerin yenileriyle değiştirilmesini istedi. Yenilemeyecek derecede olan peksimetler güzelleriyle değiştirildi. Hudeyde vapuru, Karadeniz’den aldığı askerlerle Istanbul’a geldi. Burada gemiye Yemen’e tayin edilen Kaymakam Rüştü Beyefendi de bindi.
Yemen’in başşehri Sana’nın Osmanlı dönemindeki görünüşü.
Uzun mühlet iskelelerde beklemiş olan askerler daha Istanbul’a gelişte bitkin bir haldeydi. Vapur içindeki askerlerden durumu ağır olan 14’ü Gümüşsuyu Hastanesi’ne sevk edildi. Uzun müddettir sıcak yemek yemeyen, düzgün bakılmamış askerlerin durumu son derece berbattı. Daha uzun bir Akdeniz seyahati vardı önlerinde. Günler sonra Beyrut’a varıldığında, gemideki hasta askerlerin sayısı da artmıştı. Kaymakam Rüştü Beyefendi, askerlerini kente indirmeye, birkaç gün dinlendikten sonra yola devam edebileceklerle Yemen’e gitmeye karar verdi. O tarihte Beyrut kumandanı olan Albay Ismet Beyefendi (İnönü) vapurdan inen askerlerin mümkün olduğunca temizlenmelerini ve karınlarının doyurulmasını sağladı. 50 kadar askeri de Beyrut Hastanesi’ne yatıran küme, tekrar bindikleri Hudeyde vapuruyla takrar yola çıktı.
CEHENNEM SICAKLARI, AÇLIK, SUSUZLUK, HUMMA…
Vapurun alacağı asker sayısı 1.800 olarak belirlenmişti. Fakat 1.500 asker olmasına karşın, vapur tıka basa doluydu. O kadar ki, askerler vapurun cankurtaran sandallarında bile kümeler halindeydiler. Bunun üzerine Suriye iskelelerine uğramaktan vazgeçen kumandanlar Kanal’a yöneldi. Akdeniz’den Kanal’a giren vapurun yolcuları Kızıldeniz’de adeta cehennem üzere bir sıcakla da uğraş ediyorlardı. Esasen yeterli beslenemeyen, bakımsız askerler, güneş çarpmasından, hummadan birer birer ölmeye başladı. Kızıldeniz’de tam 13 asker oldu. Yemen’deki kıtalarına varmadan ölen asker sayısı 50’yi buldu.
Sahiden de Yemen’e askerin gidişi müthişti.
YOLLARDA SEFALET MANZARALARI
Karadeniz’in dışında Elazığ ve Malatya’dan toplanan askerler de İskenderun’a ulaştıktan sonra gemilere bindiriliyorlardı. Fakat bunların çektikleri sefalet inanılmazdı. İskenderun’a gelen askerler tamamlanmamış kışlaya gönderiliyorlardı. Burada aylarca vapur bekledikleri oluyorlardı. Bunlara pişmiş yemek vermek imkanı yoktu. Kelamda verilmesi gereken yevmiye de hükümette para olmayınca verilemiyordu. Para alamayan askerler toplu olarak hükümet binası yahut kumandanın meskeninin önüne gidiyorlar, dua ile karışık bağırıp sıkıntı yanıyorlardı. Para bulunursa, karınlarını doyuracak kadar yevmiye veriliyor, bulamayanlar parası olan arkadaşlarının vicdanına bırakılıyordu.
ÜZERLERİNDE ÜNİFORMALARI BİLE BULUNMUYORDU
Askere gidecek bu Anadolu gençlerinin üzerinde üniformaları bile bulunmuyordu. Gece yatarken, altlarına üstlerine serecek bir şeyleri bile olmuyordu. Köyünden kalkıp, Iskenderun’a varabilmek için günlerce yürümüş gençlere bir yemek bile verilememesi sabırları tüketiyordu. Bir fırsatını bulanlar firar ediyor, firar etmeyenler ve bu gücü kendinde bulamayanlar da Yemen’e sevk ediliyordu. İskenderun’dan 10 günün üzerinde süren seyahat sonunda Yemen’e varan gemiden sağ inebilenler, yeni ve kanlı bir maceranın koynunda buluyorlardı kendilerini… Yemen’e gitmek kadar dönmek de tıpkı dertlerden geçmek demekti. Bu nedenle Yemen’e giden kolay dönmüyordu.”
YEMEN MACERASI NEYE MAL OLDU?
Osmanlı İmparatorluğu’nun Yemen’deki tam dört asırlık hâkimiyeti, Ali Sait Paşa’nın buyruğundaki 1800 askerle İngilizler’e teslimiyle sona erdi. Ali Sait Paşa ve askerleri Mısır’daki esirler kampına gönderildi. Osmanlı’nın Yemen’deki dört asırlık hakimiyeti, tarihin en kanlı maceralarından biriydi. Osmanlılar’ın buradaki son elli yılında, Yemen topraklarına gömülen Mehmetçik sayısı yüz elli bin olarak hesaplanır. 4 asırlık Türk hakimiyeti Yemen’e çok şey kazandırdı. Türklerin ise hiçbir çıkarı olmadı.
İmparatorluğu yıpratıp çökerten, Anadolu köylerinin ocağını yıkan bu maceradan bugüne kalabilen yalnız acı bir matem havasıdır. Anadolu’da dedeleri içinde
Yemen şehidi bulunmayan aile pek azdır.
MEZAR TAŞLARI YOK, ‘YEMEN TÜRKÜSÜ’ VAR
Yemen Türküsü’nü tüm kıtalarını okuduğunuzda o yıllardaki durumu tümüyle anlattığını göreceksiniz:
Havada bulut yok, bu ne dumandır?
Köyde bir vefat yok, bu ne figandir?
Su Yemen vilayetleri ne de yamandır.
İsmi Yemen’dir, gülü dikendir,
Giden gelmiyor acep nedendir?
Yine başkaldırmış Yemen imamı
Andık orada şehid olan babamı,
Bana ağlatmasın Yaradanım anamı,
İsmi Yemen’dir, gülü dikendir,
Giden gelmiyor acep nedendir?
Kışlanın önünde arslan yağızlar,
Yemen yolcusuna ağlayan kızlar,
Ananın, babanın yüreği sızlar,
İsmi Yemen’dir, gülü dikendir,
Giden gelmiyor acep nedendir?
Açılan bayrağı gelin mi sandın,
Çalınan davulu düğün mü sandın,
Yemen’e gideni gelir mi sandın,
İsmi Yemen’dir, gülü dikendir,
Giden gelmiyor acep nedendir?
Patronlardunyasi.com
